„Samorządowcy wydają swoje media, by móc opowiadać, jacy są świetni”. Andrzej Andrysiak o patologiach samorządów (zdjęcia, wideo)

Ostatnia reforma samorządu miała miejsce w 1999 roku. Nikt nie chce tego zmieniać

Na ten temat nie dyskutuje się zbyt często. Owszem, ogólnopolskie media co rusz zasypują nas aferami dotyczącymi polskiego rządu. Mało jednak czasu poświęcają temu, co dzieje się lokalnie – w powiatach i gminach. Niejednokrotnie mamy o wiele więcej pojawiających się „kwiatków”, które powinny wzbudzać w nas – jako wyborcach oburzenie.

Andrzej Andrysiak, wieloletni dziennikarz i wydawca Gazety Radomszczańskiej, szef Rady Wydawców Stowarzyszenia Gazet Lokalnych postanowił wydać książkę „Lokalsi. Nieoficjalna historia pewnego samorządu”, w której opisuje sytuacje, które miały miejsce na przestrzeni lat w Radomsku i powiecie radomszczańskim.

To jest książka, która jest wiwisekcją samorządów. Długo zastanawiałem się, w jaki sposób można opisywać samorząd lokalny. Wypowiadam się o samorządzie lokalnym, nie wielkomiejskim, który wydaje mi się, że jest bardziej zarządzany korporacyjnie. Male miejscowości to są tak naprawdę w takim zestawieniu„manufakturami”. Zastanawiałem się, jak opisać taki samorząd? Pomysłów było wiele. Można było pojeździć po 10 samorządach, porozmawiać z ludźmi, którzy w nim działają. Można było też pisać publicystykę, ale uważam, że pisanie o tym, co autor uważa, jest męczące dla czytelnika. Wtedy pojawiła się koncepcja opisania historii jednego samorządu – miasta Radomsko – rozpoczął na wstępie Andrzej Andrysiak.

Skupił się na reportażach (a więc i na konkretnych przykładach), które pojawiały się w mediach

Miałem nadzieję, że nie będzie ona dotyczyła tylko jednego samorządu. Okazuje się, że mam „zwrotki” od czytelników, najczęściej piszą mi hasło: „u nas też tak jest. U nas też działają takie same mechanizmy”. To nie jest dobra informacja – zaznaczył.

Dlaczego w ogóle Andrzej Andrysiak pochylił się nad samorządem? Jak tłumaczył na spotkaniu, to najbardziej zaniedbana dziedzina polskiego życia.

Zaznaczam, że nie uważam, że polskie samorządy powinno się zaorać i zlikwidować. Powinny być zarządzane przez lokalne społeczności, ale pierwsza reforma samorządu miała miejsce 1990 roku, a następna 1999. Od tamtej pory minęło 25 lat, a my nad tym nie dyskutujemy. W przestrzeni publicznej – ani ogólnopolskiej, ani tym bardziej w miejscowościach nie ma dyskusji na temat tego, co działa, co nie działa. Tymczasem jest mnóstwo rzeczy, które trzeba naprawić – oznajmił.

Następnie zauważył. Że „samorządowcy wykonali przez ostatnie 25 lat świetną robotę marketingową”.

Uważam, że są mistrzami świata. O samorządzie w przestrzeni publicznej mówi się tylko dobrze. Samorządowcy opowiadają, jakie mają problemy, że brakuje pieniędzy, jakby było więcej pieniędzy to było by ok itp. Generalnie to przecież „samorząd nam się udał i to jest najlepsza reforma po 89 roku”. Ja uważam, że samorządność wymaga dużych głębokich reform i zmian. Ma coraz więcej patologii, które się pojawiają na poziomie prawie każdej społeczności lokalnej. Oczywiście można założyć, że patologie nie są związane z systemem, ale z moich kilkuletnich obserwacji wynika, że te mechanizmy występują wszędzie i są związane z ludźmi – zwrócił uwagę.

O jakich patologiach mowa? W „Lokalsach” możemy przeczytać m.in. o braku reakcji samorządów na rosnące bezrobocie, załatwianiu pracy dla swoich członków rodzin, znajomych, działaczy partyjnych. Jest też wiele miejsca poświęconych niegospodarności, marazmie, czy powiązaniach z politykami wyższego szczebla. O tym właśnie – zdaniem autora książki – powinniśmy rozmawiać. Tymczasem jest inaczej.

Mamy nowy rząd, już mówimy o zmianie programu nauczania, dyskutujemy nad religią. Tematów jest dużo, a o samorządzie nic nie mówimy. Próbowałem obliczyć kiedyś, jaki jest procent rynku reklamowego w Polsce. Wyszło mi, że cały rynek jest wart 11 mld rocznie, a samorządowcy wydają około 1 mld zł. To spora ilość pieniędzy. Oczywiście idą one do mediów. To powoduje, że mamy do czynienia z autocenzurą – wyjaśnił.

Samorządowiec to też polityk, ale nie lubi o tym mówić

Zdaniem Andrzeja Andrysiaka samorządy są upolitycznione. Nie powinniśmy jednak rozumieć tego, jako wpływ partii na samorząd.

Samorząd sam w sobie jest polityką. Władza stosuje narzędzia polityczne, by ją utrzymać. Samorządowcy nie lubią mówić o sobie, że są politykami. To jest PR-owska zagrywka, bo przecież o politykach mówimy źle, udajemy że politykami nie jesteśmy, ale samorządowiec stosuje narzędzia polityczne – zaznacza.

Podał też przykłady.

Wójt, burmistrz, czy prezydent ma w radzie jakiś trudny temat do przegłosowania i nie wie, czy ma większość. Ma jednak radnych w dwóch podległych mu jednostkach. W takim wypadku radni mogą dostać podwyżkę, ale nie muszą. Mogą awansować, ale nie muszą. To jest właśnie polityka – przekupywanie przez pracę.

Drugim mechanizmem stosowanym przez samorządy to tworzenie „spółdzielni pracy”.

Są takie ugrupowania, które idą po władzę po to, że by dystrybuować miejsca pracy dla swoich - w spółkach, jednostkach i w urzędzie. Buduje zależność dystrybuując między swoich łakome kąski.

Bez mediów władza się deprawuje

Andrzej Andrysiak podkreślił ważną kwestię dotyczącą kontroli samorządowców. Sprawują ją media, nazywana często „czwartą władzą”.

Jakość samorządu zależy od jakości mediów w terenie. Jeżeli są media, które patrzą na ręce, to samorząd z natury jest bardziej ostrożny. Gdy nie ma mediów patrzących na ręce, to pojawia się stare powiedzenie, że władza deprawuje – usłyszeliśmy.

Tu gość spotkania przywołuje media samorządowe, które są – najprościej ujmując – propagandowe.

To nie jest propaganda spod znaku Jacka Kurskiego, ale Edwarda Gierka – „jest pięknie, wspaniale, cudownie, a ludzie są zadowoleni”. Po samorządowcy wydają swoje media, by móc opowiadać sobie, jacy są świetni – zauważa nasz rozmówca.

Czy w takim razie zdaniem Andrzeja Andrusiaka dziennikarze mediów samorządowych są tak naprawdę dziennikarzami?

Trudno powiedzieć, żeby urzędnik piszący takie materiały był dziennikarzem. On mógł być kiedyś dziennikarzem, ale jeżeli pracuje w jakieś jednostce samorządowej i pisze materiały niezweryfikowane, to być nim nie może. Naliczałem, że 8 największych miast wydaje rocznie 130 milionów na własne media. W skali kraju samych wydawnictw papierowych wydawanych przez prywatnych jest 750, samorządowych jest 850. To pokazuje co z tym rynkiem się stało, to pokazuje jak władza może się czuć niekontrolowana. Jak nie ma niezależnych mediów, to nie ma kontroli – oznajmił.

Co można naprawić w samorządzie?

Autor „Lokalsów” powiedział też zebranym, dlaczego ludzie wchodzą do samorządów.

Po pierwsze: władza. Ktoś chce rządzić, decydować. To działa jak afrodyzjak. Po drugie: korzyści szeroko rozumiane – dla rodziny, dla informacji. Są jeszcze idealiści. Rzadko kiedy się pojawiają, wchodzą na jedną kadencję i wychodzą mówiąc: „no way”.

By mówić o naprawie samorządu trzeba przede wszystkim zacząć o tym rozmawiać, najlepiej w gronie specjalistów.

W 1999 roku była reforma. Pojawił się pomysł wprowadzenia niezależnego sekretarza. Byłby wybierany przez radę w porozumieniu z prezydentem, burmistrzem, wójtem. Ten niezależny sekretarz miałby wpływ na zatrudnienie w UM, a nie prezydent, wójt czy burmistrz. Pomysł nie został zrealizowany – przypomina.

Zdaniem dziennikarza rozwiązanie istnieje też w obniżeniu diet, czy wynagrodzeń dla wójtów, burmistrzów i prezydentów.

Rząd zrobił w 2021 roku „myk”. Wymusił podwyżkę dla samorządowców. Większość wybrała wariant maksymalny. Wójt wcześniej zarabiał 10 tys. zł. Nagle zaczął zarabiać 20 tys. W małej gminie ktoś musi wytłumaczyć że wójt zarabia teraz więcej. Skok zrealizował się i jest on bardzo zły z punktu widzenia mieszkańców – zaznaczył.

Wójt, burmistrz, prezydent – ich wybór jest polityczny

Andrzej Andrysiak stwierdził, że wybór władz gminy nie jest zależny od ich kompetencji.

To wybór polityczny. Przykład: władza wydaje 27 mln złotych na nowy basen zamiast na naukę dla dzieci i ich zajęcia pozalekcyjne z różnych dziedzin, nawet tak egzotycznych, jak nauka języka chińskiego, baletu itp. Zamiast basenu mielibyśmy bardzo duży ruch w oświacie i na rynku pracowniczym – wyjaśnił.

Autor książki przedstawił też pewien absurd związany z radnymi.

Bardzo często mówią: „jak zaczynałem pracę jako radny, jak szedłem do samorządu to pierwszą kadencję musiałem się uczyć, a potem w drugiej wiedziałem o co chodzi”. Czy znacie firmę, gdzie szef mówi do pracownika: „zatrudnię cię. Dam ci 4 lata i będę płacił, a jak się nauczysz wszystkiego, to będę ci płacił trochę więcej”?. Od 15 lat możemy sami się dowiedzieć, jak wyglądają sesje, system prawniczy – bez wchodzenia do samorządu – uśmiechnął się Andrzej Andrysiak.

Przed nami wybory samorządowe. Pytanie, czy my jako wyborcy jesteśmy w stanie wybrać takich samorządowców, którzy spełnią oczekiwania? Gość czwartkowego spotkania nie miał jednoznacznej odpowiedzi.

Mam niski poziom wymagań co do samorządu. Jak wiem, że samorządowcy nie „przytulają” pieniędzy, to jest bardzo dobrze. To poziom zero, mniej więcej wiem, co kto komu załatwił. Polski samorząd lubi opowiadać, że jest budowniczym, że jego głównym zadaniem jest budowanie. To jest prawda, ale te czasy się skończyły. Jest mnóstwo problemów, którymi samorząd się nie zajmuje – zwrócił uwagę.

Całe spotkanie (wraz z dyskusją) trwało około 1,5 godziny. Zobaczcie zdjęcia i wideo: