zamknij

Rys historyczny

Herb Rybnika

Pradzieje Rybnika i okolicy są słabo znane, niemniej jednak dotychczasowe badania wykazują, że najstarsze ślady przebywania człowieka na terenie ziemi rybnickiej sięgają paleolitu. Praojcowie Rybniczan wywodzą się ze słowiańskiego plemienia Gołężyców, które zamieszkiwało te ziemie w okresie wczesnego średniowiecza. W tym czasie Rybnik ze względu na dużą ilość stawów występującą w tych okolicach, pełnił funkcję osady rybackiej, leżącej na ważnym szlaku handlowym, wiodącym z Krakowa przez Oświęcim do Raciborza i Wrocławia. Nazwa osady (a później miasta) pochodzi od prasłowiańskiego słowa "ryba" wspólnego dla wszystkich języków słowiańskich, w których "rybnik" oznaczało staw rybny.

Dzięki takiemu usytuowaniu Rybnik ze znacznej osady, jaką już był w drugiej połowie XII w., posiadającej świątynie oraz karczmy, mógł przekształcić się w ośrodek miejski. Lokacja Rybnika nastąpiła przed lutym 1308 roku za rządów książąt opolsko - raciborskich. Miasto lokowano na prawie niemieckim, co zapewniało jego obywatelom wolność osobistą oraz własność środków produkcji i towarów oraz wiązało się z uzyskaniem przez gminę immunitetu sądowego.

Pradzieje miasta

Pradzieje miasta

Rybnik za Piastów

Rybnik za Piastów

Do roku 1336 i w latach 1521-1532 miastem rządzili Piastowie, natomiast w latach 1336-1521 Rybnik znajdował się pod rządami czeskich Przemyślidów. Rozwijał się wówczas jako lokalny ośrodek handlu i rzemiosła oraz nadal był znany z hodowli ryb. W wyniku wojen husyckich, które miały miejsce w II połowie XV wieku miasto uległo znacznemu zniszczeniu, głównie w wyniku toczących się walk oraz licznych pożarów.

Od I poł. XVI w. roku Rybnik wraz z okolicą tworzył wydzielone terytorium zwane państwem rybnickim i razem z całym Śląskiem był zależny od Habsburgów. W tym czasie Rybnik zyskał prawo do jarmarków, czyli tzw. przywilej targowy, o czym mówi zachowany dokument z 17 czerwca 1538 r. wystawiony przez Ferdynanda I Habsburga we Wrocławiu. Rządy habsburskie niestety nie sprzyjały rozwojowi Rybnika, który będąc miastem zastawnym traktowany był przez zmieniających się właścicieli przede wszystkim w kategoriach źródła zysków. Dlatego też ówczesny Rybnik należał do najmniejszych miast na Górnym Śląsku. Jego nieliczni mieszkańcy utrzymywali się głównie z rzemiosła, handlu, rolnictwa, rybołówstwa.

Od 1740 roku Rybnik znalazł się w granicach państwa pruskiego. W 1788 r. zostaje on sprzedany Fryderykowi Wilhelmowi II, królowi Prus, poprzez co staje się wolnym miastem królewskim. Nowy status miasta wpłynął w istotny sposób na zmianę warunków życia mieszkańców. Zniesione zostały liczne i uciążliwe formy obciążeń feudalnych (m.in. poddaństwo), a także w tym okresie (lata 1794-96) rozpoczęto przebudowę miasta z drewnianego na murowane.

Wiek XIX przynosi miastu kolejne istotne zmiany. W 1818 roku Rybnik zostaje miastem powiatowym. Pod wpływem rozwoju przemysłu, który skoncentrowany był przede wszystkim na górnictwie węgla kamiennego, a także działających tutaj hutach żelaza, cegielniach, młynach, browarach, garbarniach oraz w wyniku doprowadzenia w 1856 r. linii kolejowej do Rybnika, nastąpił intensywny wzrost liczby mieszkańców do 2664, co w istotny sposób wpłynęło na obraz i dzieje miasta.

Pod pruskim panowaniem

Pod pruskim panowaniem

Okres międzywojenny

Okres międzywojenny

Po I wojnie światowej mieszkańcy miasta i powiatu aktywnie uczestniczyli w powstaniach śląskich, a Rybnik był jednym z głównych ośrodków konspiracyjnych przygotowań do kolejnych zrywów powstańczych. Jednym z efektów Powstań Śląskich w 1922 r. było to, że Rybnik znalazł się pod rządami Polski. W wyniku zmian terytorialnych stał się on głównym ośrodkiem miejskim w południowej, gęsto zaludnionej, nieźle uprzemysłowionej części Górnego Śląska. W Rybniku znalazły miejsce liczne urzędy administracyjne ze starostwem powiatowym na czele. Miasto liczyło już wtedy 28 500 mieszkańców i ulegało intensywnym przeobrażeniom. W ich wyniku uzyskało opinię najpiękniejszego obok Poznania miasta w Polsce. Centralne położenie Rybnika przyczyniło się również do tego, że stał się on ośrodkiem życia społeczno-politycznego i kulturalnego tego rejonu.

II wojna światowa przerwała ten okres rozwoju miasta. Wojska niemieckie bowiem już 1 września zajęły miasto, przełamując bohaterską obronę polskich żołnierzy wspomaganych przez ochotników, dawnych powstańców śląskich. Mimo okupacji hitlerowskiej we włączonym do Rzeszy mieście działał polski ruch oporu, w tym lokalna Polska Organizacja Powstańcza. Miasto zostało wyzwolone 26 marca 1945 r. po ciężkich walkach, przez oddziały radzieckie. Po II wojnie światowej odbudowa miasta koncentrowała się głównie na rozwoju przemysłu, przede wszystkim węglowego. Rybnik staje się wówczas ośrodkiem dyspozycyjnym i usługowym dla Rybnickiego Okręgu Węglowego. Poza przemysłem rozwija się również oświata, kultura, sport i rekreacja. Reforma administracyjna z lat 70-tych spowodowała znaczny wzrost terytorialny miasta. Włączono wtedy do Rybnika kilka podrybnickich miast i wsi. W tych latach nastąpił również wzrost ludności napływowej, który był wymuszony brakiem miejscowej siły roboczej. Ludność napływowa, od tego momentu, zaczyna stanowić 30 procent ogołu mieszkańców.

II wojna światowa i lata powojenne

II wojna światowa i lata powojenne

Rybnik dzisiaj

Rybnik dzisiaj

Aktualnie Rybnik jest miastem powiatowym składającym się z 27 dzielnic, które zamieszkuje ok. 150 tys. osób. Pomimo tego, iż jest miastem średniej wielkości skupia wokół siebie okoliczne miejscowości pełniąc rolę naturalnego centrum kulturalnego, handlowego, gospodarczego i edukacyjnego. Dzięki walorom turystycznym i historycznym oraz potencjałowi gospodarczemu i zasobom kadrowym miasto jest magnesem przyciągającym zarówno turystów, jak i inwestorów krajowych i zagranicznych. O Rybniku mówi się, że jest to "wielkie miasto małych społeczności".

Tekst na podstawie informacji Genowefy Grabowskiej, byłej dyrektor rybnickiego Muzeum.
XX wiek szczegółowo został opisany w książce Marka Wołoskiego i Bartosza Kwaśnioka "Rybnik. Wydarzyło się... 1900-2000"