Co działo się sto lat temu w Rybniku?

Klęska Niemiec podczas I wojny światowej na nowo wzbudzila dyskusje o przynależności państwowej Górnego Śląska. 25 października 1918 r. Wojciech Korfanty (polski przywódca narodowy Górnego Śląska) opowiedział się za przyłączeniem środkowej i wschodniej części do powstającego państwa polskiego.

- Spontaniczne propolskie akcje były wyrazem poparcia części społeczeństwa. Wielu z mieszkańców przeżyło 11 listopada jako ulgę. Skończyła się wojna, gehenna ponad 4 lat udręk. Pamiętajmy, że sporo ludzi zginęło, po wojnie nie powstały żadne pamiątkowe pomniki ani groby – opowiada Bogdan Kloch, dyrektor Muzeum w Rybniku.

Zdaniem Bogdana Klocha, możemy założyć tezę, że 11 listopada to data rozpoczęcia dążeń wolności na Śląsku. - 12 listopada jest natomiast pierwszym dniem działań, kiedy zorganizowano pierwszy wiec. Wiece mialy na celu mobilizację społeczeństwa. Trzeba było pokazać co nas dzieli z Niemcami, żeby skłonić wszystkich niezdecydowanych i obojętnych do opowiedzenia się za Polską.

Ul. Gliwicka (Gleiwitzer-Straße), pocztówka, 2. dekada XX w.

Wspomnianego 12 listopada 1918 roku podczas wiecu ludności polskiej w Rybniku uchwalono rezoulcję, w której domagano się swobów narodowych oraz poprawy warunków bytowych. - Był to pierwszy propolski wiec. Możemy przyjąć, że miejscem zebrania były jakieś podmiejskie błonia, okolice dawnego cmentarza parafialnego lub niektóre place, które umożliwiały zbiórkę. Ja skłaniałbym się ku terenom zewnętrznym miasta, gdzie można było zgromadzić jakąś grupę ludności. Być może chodziło tu o mieszkańców przedmieść Smolnej i Paruszowca. Mieli oni bardzo blisko do miasta, chociaż wtedy jeszcze nie byli jego częścią - kontynuuje Bogdan Kloch.

Niemcy odpowiedzieli zebraniem w hotelu "Świerklaniec", które miało być odpowiedzią na polski wiec i manifestacją niemieckiego charakteru miasta. Na zebranie to masowo przybyli również polscy mieszkańcy Rybnika i okolicznych miejscowości. Przerwali oni trwające wystąpienia i przepędzili z mównicy przewodniczącego Rady Robotniczej i Żołnierskiej F. Wasnera.

Podobny los spotkał innych mówców przemawiających po niemiecku. Pobito również próbującego interweniować miejscowego komendanta policji Palmę. W rezultacie niemieccy działacze zostali wyrzuceni z sali, a zebranie zostało opanowane przez Polaków.

Mowy wygłosili Maksymilian Basista, Alojzy Prus oraz dr Marian Różański. Pod ich wpływem przyjęto rezolucję żądającą natychmiastowego przyłączenia Górnego Śląska do powstającego państwa polskiego. Potem zgromadzeni ruszyli w kierunku rynku, domagając się od władz powiatowych przekazania władczy przedstawicielom polskiej ludności.

Jeszcze większy wiec, na który przybyła ludność polska z całego powatu rybnickiego, zorganizowano 24 listopada. W konsekwencji powstała Polska Rada Ludowa.

Rynek w Rybniku, pocztówka po 1913 r.

Ponadto w grudniu 1918 roku powstały kolejne polskie rady m.in. w Chwałowicach, Boguszowicach, Niedobczycach i Zebrzydowicach. Rady te miały m.in. stworzyć kadrę do przejęcia administracji terenowej z rąk niemieckich.

Konkurencją dla polskich rad ludowych były rady tworzone przez Niemców. W Rybniku, Chwałowicach, Gotartowicach, Niedobczycach powstały niemieckie rady żołnierskie.

Na terenie miasta i powiatu zaczęły się również rozwijać tendencje separatystyczne. 27 listopada 1918 roku w Rybniku chadeccy politycy domagali się od Polski, Niemiec i Czechosłowacji zgody na utworzenie niepodległej Republiki Górnośląskiej.

Jak podkreślają historycy, proces włączania Śląska do Polski był bardzo złożony i skomplikowany. Trudności te spowodowane były setkami lat odrębnej historii, obyczajowości, zmian językowych, które zupełnie inaczej ukształtowały ten obszar. Poza opcjami propolskimi i proniemieckimi pojawiła się także opcja samodzielności górnośląskiej.

- W listopadzie 1918 r. Śląsk (w tym Rybnik) nie zostały włączone do Polski. Trzeba jednak zaznaczyć, że 178 lat rządów pruskich - zupełnie innych od polskich – spowodowało, że proces ten musiał być bardziej rozłożony w czasie. Być może gdyby polscy działacze i powstańcy zdecydowali się na działania na całego zmiany nadeszłyby szybciej, jednak mogło to spowodować bardzo krwawą wojnę o nieobliczalnych skutkach - mówi Bogdan Kloch.

Zatem 11 listopada 1918 roku w Rybniku nie działo się tak wiele jak w innych częściach kraju. Prawdziwa walka o przyłączenie do Polski rozpoczęła się podczas powstań śląskich - trzech konfliktów zbrojnych na Górnym Śląsku, które miały miejsce w latach 1919–1921. Ale to już zupełnie inna historia...

W realizacji tego materiału korzystałem ze źródła: "Rybnik. Dzieje miasta i jego dzielnic", Tom I, pod red. Zbigniewa Hojki i Bogdana Klocha.