Rybniczanie na dobrej drodze

Naturalnie. To szalenie ciekawe i wartościowe zjawiska z socjologicznego punktu widzenia. Ciekawe, ale jednocześnie trudne. Ta trudność wynika z tego, że socjologowie to naukowcy, którzy są jednocześnie zwykłymi obywatelami, w obliczu wielkich wydarzeń tak samo doświadczającymi silnych emocji, jak wszyscy Polacy. Jako członkowie społeczeństwa, subiektywnie doświadczają tego, co wszystkich dotyczy, jednak jako naukowcy muszą starać się wyzbyć tej subiektywności. Słowem – na gruncie socjologii bardzo trudno oddzielić ludzkie emocje od obiektywnych badań naukowych. Do grupy zjawisk, o których pan mówi, można by jeszcze zaliczyć np. spektakularne sukcesy polskich sportowców. Choć w tym wypadku znacznie łatwiej o trafną diagnozę socjologiczną – łatwiej bowiem zdystansować się tu od silnych ludzkich emocji.

Czego więc dowiadujemy się o polskim społeczeństwie w chwilach takich tragedii jak ta w Smoleńsku?

Jest zbyt wcześnie, aby ocenić oddziaływanie tego wydarzenia. Mogę za to nieco więcej powiedzieć o skutkach wydarzeń związanych ze śmiercią papieża, bo od tego czasu minęło już 5 lat. To wydarzenie zmieniło funkcjonowanie naszego społeczeństwa. Być może dzisiaj jego konsekwencje nie są szczególnie wyraziste, lecz z pewnością trwały ślad po wszystkim, co działo się po śmierci Jana Pawła II pozostał w naszej pamięci zbiorowej.

No właśnie. Przez to, że „narodowy zryw” po śmierci papieża trwał tak krótko, większość osób z którymi rozmawiam, sceptycznie podchodzi do prognoz w stylu, że „już nic nie będzie takie jak kiedyś”...

To prawda. Pięć lat temu my socjologowie już w dniu śmierci papieża przewidywaliśmy, że wspomniane zmiany będą chwilowe. Wynika to z tempa naszego życia, dynamiki zmian rzeczywistości, ilości informacji, które każdy z nas musi codziennie przyswoić. Każdy tydzień przynosi nowe, znaczące wydarzenia, które powodują, że nachodzące nas refleksje, choć często głębokie i poruszające, są jednak chwilowe. W tym kontekście, fakt, że żałoba po papieżu trwała wiele tygodni, że mówiło się o pokoleniu JP2, to fenomen. Znaczący jest również fakt, iż tak żywa pamięć o Janie Pawle II, przetrwała do dziś. Szczerze powiedziawszy nie sądziłem, że 5 lat po śmierci papieża jego postać będzie aż tak mocno obecna w przestrzeni społecznej, że będzie to postać wciąż tak bardzo znacząca dla większości Polaków. Badania pokazują, że nawet dla bardzo młodych ludzi jednym z głównych autorytetów dziś nadal jest Jan Paweł II.

Uwzględniając zmienność naszej rzeczywistości można jednak przewidywać, że emocje związane z bieżącymi wydarzeniami towarzyszyć nam będą przez okres co najwyżej kilku miesięcy.

Czyli możliwe, że już podczas jesiennych wyborów samorządowych nasi politycy zapomną o składanych dziś deklaracjach?

Chciałbym wierzyć, że nie. Jednak wszyscy widzimy, że na scenie politycznej raczej nie ma miejsca na sentymenty. Z pewnością tragedia, jaka dotknęła nas 10 kwietnia wpłynie na życie polityczne, jednak uważam, że będzie to raczej efekt krótkotrwały. Będziemy mieli do czynienia z wyjątkową kampanią prezydencką, lecz mam wątpliwości, czy kolejne wybory i dalsze działania polityczne naznaczone będą piętnem narodowej tragedii.

Czy ten krótkotrwały efekt tak wstrząsających wydarzeń nie bierze się z tego, że współczesny patriotyzm Polaków jest bardzo powierzchowny? Łatwo wyjść na ulicę z flagą, zapalić znicz, trudniej zaś na co dzień przestrzegać przepisów prawa, chodzić na wszystkie wybory...

Ma pan wiele racji. Z drugiej strony, patrząc na tę sprawę lokalnie, twierdzę, że z tą naszą aktywnością społeczną nie jest tak źle. Tak wynika m.in. z przeprowadzonego przez nas projektu „Diagnoza społeczna Rybnika”.

Jaki w tej diagnozie rysuje się obraz rybnickiego społeczeństwa?

Rybniczanie są na dobrej drodze do bycia w pełni społeczeństwem obywatelskim. Przede wszystkim, ludzie coraz bardziej zdają sobie sprawę ze swojej mocy podmiotowej. Jeśli pojawia się jakiś problem do rozwiązania, biorą sprawy w swoje ręce, tzn. tworzą wspólnoty, stowarzyszenia, potrafią skutecznie interweniować u władz państwowych lub samorządowych. Przykładowo: mieszkańcy naszego miasta potrafią działać wspólnie się w sytuacjach kryzysowych, by skutecznie pomagać potrzebującym, potrafią zorganizować festyn, czy koncert, by wspólnie miło spędzić czas. Pewna część rybniczan czynnie i regularnie angażuje się także w akcje charytatywne i wolontariat. To, co jeszcze kuleje, to korzystanie z czynnego prawa wyborczego. O ile w przypadku wyborów samorządowych z frekwencją nie jest jeszcze najgorzej, to w przypadku wyborów parlamentarnych jest ona bardzo niska.

Problemem wskazywanym w diagnozie jest też niska aktywność społeczna młodego pokolenia.

Tak, ale mamy tu bardziej do czynienia z tendencją globalną. Powiem więcej, na tle innych małych społeczności, aktywność młodych w Rybniku jest ponadprzeciętna. Dobrym przykładem aktywności młodych są działania inspirowane przez Centrum Rozwoju Inicjatyw Społecznych oraz szereg przedsięwzięć podejmowanych przez studentów rybnickiego Kampusu.

Chciałbym jeszcze wrócić do wydarzeń sprzed 5 lat - śmierci Jana Pawła II. Wówczas na odrodzenie życia religijnego Polaków liczył też Kościół katolicki. Dziś już nie ma w kościołach tych, którzy zapełniali je w 2005 roku...

To prawda. Zbliżenie ludzi do Kościoła miało raczej krótkotrwały charakter. Nie znaczy to jednak, że współcześnie możemy mówić o zaniku potrzeb religijnych i obumieraniu życia religijnego. Religijność we współczesnym świecie nie zanika, lecz dość mocno się zmienia. Powstaje przecież mnóstwo ruchów religijnych, zarówno tych, które określane są powszechnie sektami, jak i inspirowanych przez tradycyjne Kościoły (z Kościołem katolickim na czele). Ich popularność świadczy o tym, że współczesne potrzeby religijne nie są mniejsze niż były za czasów naszych przodków. Być może są nawet większe. Mamy jednak do czynienia z odchodzeniem od tradycyjnych form życia religijnego, na rzecz nowych, związanych z bardziej intensywnymi doznaniami emocjonalnymi. Te zmiany widać także w łonie samego Kościoła katolickiego, gdzie powstaje wiele nowych przedsięwzięć. Przykład lokalny: specyfika funkcjonowania w Rybniku Duszpasterstwa Akademickiego. Działalność tego ruchu nakierowana jest na zaspokajanie religijnych i duchowych potrzeb ludzi młodych, dla których emocjonalna strona doświadczenie religijnego wychodzi dziś na plan pierwszy.

Coraz większą rolę w zachowaniach religijnych odgrywa Internet.

I to jaką! Rola Internetu, to dla nas – socjologów ogromne wyzwanie. Okazuje się, że podobnie, jak w innych sferach, także w obszarze życia religijnego Globalna Sieć odgrywa dziś kolosalną rolę. Przykładowo: raport Google Zeitgeist 2007 podaje, że pytanie „Kim jest Bóg?" jest najczęściej zadawanym pytaniem w Internecie. Na czwartej pozycji znalazło się zaś pytanie "Kim jest Jezus?". W świetle wyników tych i innych badań nie ma wątpliwości, że dla współczesnych ludzi Sieć staje się ważnym (być może najważniejszym) miejscem poszukiwań odpowiedzi na kluczowe problemy egzystencjalne. Można wręcz pokusić się o stwierdzenie, że w dużej mierze życie religijne wielu ludzi przenosi się do Internetu.

Na zakończenie chciałem zapytać, czy potwierdzi pan opinię, że studenci z Rybnika różnią się od tych na przykład z Katowic?

Potwierdzam i widać to dokładnie na przykładzie naszej uczelni. U rybnickich studentów z jednej strony da się wyczuć pewne - podkreślam - niewielkie niedostatki związane z tym, że w większości są pierwszym pokoleniem w rodzinie, które zyskuje wyższe wykształcenie. Z drugiej zaś strony, tutejszą młodzież cechuje tzw. śląski etos, czyli ogromna pracowitość, poszanowanie autorytetów, rodziny i religii. W miastach z dłuższymi tradycjami akademickimi przeciwnie: często mamy do czynienia z roszczeniową młodzieżą, dla której uczelnia to po prostu „sklepik z dyplomami”.

Dziękuję za rozmowę.

Rozmawiał Wacław Wrana

dr Andrzej Górny – urodził się w 1976 roku w Bielsku-Białej. Absolwent socjologii na Uniwersytecie Śląskim w Katowicach (2001 r.). W 2005 roku obronił pracę doktorską . W jego obszarze zainteresowań jest: socjologia religii, socjologia kultury, socjologia młodzieży i rodziny oraz socjologia Internetu. Pracuje na Uniwersytecie Śląskim w Katowicach, wykłada także w Ośrodku Dydaktycznym UŚ w Rybniku.

Mieszka w Rybniku. Rodzina: żonaty, 7-miesięczny syn Wojtek. Jego pasją jest wszystko, co wiąże się z górami, a w szczególności: alpinizm (bardzo amatorski), snowboard, ski-touring i kolarstwo górskie. W wolnych chwilach nieustannie słucha muzyki.