Obyczaj znany i nieznany

Jak mówi Marek Szołtysek – historyk i znawca śląskiej kultury, na Śląsku przez minione 100 lat nie było sprzyjającego klimatu do kultywowania świątecznych tradycji. - Najpierw w XIX w.  na lokalne obyczaje niechętnie patrzyły niemieckie władze. Powód był oczywisty: tradycyjne zwyczaje wielkanocne swoje źródło mają w kulturze polskiej. Po krótkim okresie II Rzeczpospolitej nastało 50 lat komunizmu, kiedy to ludowe obrzędy ostatecznie poszły w zapomnienie, bo władza ludowa traktowała je jak zabobony – relacjonuje Szołtysek.

Historyk dodaje, innym powodem zaniku tradycji był stosunek do niej samych duchownych. Wielu księży widziało bowiem w niektórych zwyczajach korzenie pogańskie i bardziej kojarzyły im się one z gusłami, mimo, że ściśle nawiązywały do obchodzonych wydarzeń religijnych.

Wśród zwyczajów wielkanocnych, które popadły w zapomnienie, albo są obchodzone bardzo rzadko wymienić należy:

• mycie nóg w Wielki Piątek w strumieniach i rzekach – obmycie nóg miało wpłynąć na zdrowie, a twarzy na urodę
• „wymiatanie” żuru – usuwanie z domostw resztek zimowego zakwasu, z którego w Wielkim Poście gotowano żur
• palenie lub wyganianie Judasza – w Wielki Piątek po nabożeństwach wielkopiątkowych palono kukłę Judasza lub przeganiano osobę przebraną za apostoła, który zdradził Jezusa
• gotowanie zupy chrzanowej – ostry chrzan miał symbolizować cierpienie Chrystusa
• jedzenie chleba z popiołem pochodzącym prawdopodobnie ze spalonych palm

 Nie wszystkie obyczaje zostały jednak zapomniane. Nadal – choć nie tak jak kiedyś – malujemy kraszanki i robimy palmy. - Tradycja to także polewanie wodą w Poniedziałek Wielkanocny. Tyle, że na Śląsku w przeciwieństwie do reszty kraju to mężczyźni leją kobiety – tłumaczy Szołtysek. - Pamiętam jak babcia tłumaczyła mi, że zwyczaj ten nawiązuje do legendy. Otóż kiedy Pan Jezus zmartwychwstał, w Jerozolimie tłum zaczął o tym fakcie plotkować. A jeśli były plotki, to w tłumie przeważać miały kobiety. Faryzeusze chcąc je rozpędzić nie używając siły, mieli polewać niewiasty wodą.

Ostatnie lata pokazują, że do tradycji wielkanocnych wracamy coraz chętniej. Świadczy o tym m.in. pieczenie chleba wypełnionego mięsem i kiełbasą. - Myślę,  że obecnie w Ślązakach tkwi duży potencjał i chęć kultywowania tradycji. Dlatego o zachowanie wielkanocnych zwyczajów jestem spokojny – podsumowuje Szołtysek.