Bójmy się zdrowych, a nie chorych ludzi

Red.: Pani doktor, rozmawiamy 3 dni po tym, jak prokuratura ujawniła wstrząsające okoliczności zabójstwa Eugeniusza Wróbla i dzień po tym, jak doszło do mordu w łódzkiej siedzibie PiS. Tego typu obrazki widzieliśmy dotąd w amerykańskich filmach. Czy takie natężenie wydarzeń o dramatycznym charakterze dla pani, jako psychiatry jest zaskoczeniem?

 

Mariola Myśliwiec: Nie do końca. Morderstwa były, są i będą.... Myślę, że mamy do czynienia z eskalacją takich przypadków, ale nie w sensie statystycznym, a medialnym. Tego typu zbrodnie zdarzały się zawsze. Teraz tylko wszyscy możemy śledzić ich przebieg niemal na żywo, w telewizji i w Internecie.

 

W każdym takim przypadku śledczy zlecają wykonanie badań psychiatrycznych, podczas których biegli określają stan zdrowia psychicznego podejrzanego lub oskarżonego. Jak wyglądają takie badania?

 

Badania prowadzone są przez zespól biegłych tj. dwóch lekarzy psychiatrów z udziałem biegłego psychologa. Jest to bardzo złożone badanie uwzględniające osobowość człowieka, funkcje intelektualne, ewentualne zmiany organiczne, podejrzenia o choroby psychiczne. Biegli posiłkują się też aktami sprawy, zeznaniami świadków, dokumentacją medyczną, badają dotychczasową linię życiową podejrzanego. Jeśli np. do zbrodni doszło pod wpływem alkoholu wykonuje się badania EEG zwykłe i po prowokacji alkoholem. Jeśli po tych wszystkich czynnościach biegli nadal mają wątpliwości w ocenie stanu psychicznego i jego wpływie na zarzucany mu czyn karalny wnioskują wówczas o przeprowadzenie 6-tygodniowej obserwacji sądowo – psychiatrycznej. Później wydaje się opinię wiążącą na temat badanej osoby.

 

Jednym z elementów takiego badania jest bezpośredni wywiad z podejrzanym. Czy w takich momentach odczuwa pani strach? Czy towarzyszą pani policjanci?

 

Nie. Badanie musi odbywać się bez udziału osób trzecich. Na szczęście przez całe lata mojej pracy nie spotkało mnie nic złego. Jeśli się stworzy niezbędną, odpowiednią i dobrą atmosferę rozmowy, ryzyko jakichś zagrożeń jest minimalne.

 

Czy w czasie takich badań, pacjenci próbują oszukać biegłych, symulując chorobę psychiczną?

 

Oczywiście. Jest to jednak bardzo trudne, by nie powiedzieć niemożliwe. Nawet jeśli jakiś podejrzany przygotuje się i wyczyta informacje na temat jednostek chorobowych, to nie jest w stanie oszukać lekarzy. Złożoność objawów chorób psychicznych jest tak duża, że nie można odegrać ich jak aktorskiej roli. Podkreślam jednak, że w razie jakichkolwiek wątpliwości biegli wnioskują o przeprowadzenie obserwacji sądowo - psychiatrycznej w warunkach oddziału psychiatrycznego zamkniętego.

 

Wspomniała pani na początku, że raczej nie można mówić o wzroście liczby drastycznych zbrodni. Tymczasem eksperci alarmują, że stan zdrowia psychicznego naszego społeczeństwa się pogarsza. To oczywiście cecha charakterystyczna rozwijających się społeczeństw. Ludzie pod wpływem stresów i wysokiego tempa życia zapadają częściej na choroby psychiczne, a zwłaszcza depresje. Czy te zjawiska nie mają przełożenia na wzrost przestępczości?

 

No właśnie nie do końca. To oczywiście prawda, że pod wpływem naszego tempa życia i wyzwań jakie stawia świat, osoby o słabszych konstrukcjach psychicznych nie wytrzymują i zapadają na przykład na stany depresyjne, czy zaburzenia lękowe. Tutaj chciałabym podkreślić, że trochę nadużywa się pojęcia depresji jako choroby. Jest spora różnica między depresją endogenną, czyli chorobą biorącą się z wnętrza człowieka, a wspomnianymi reakcjami depresyjnymi wynikającymi z problemów w adaptacji do pełnienia określonych ról życiowych zarówno osobistych czy zawodowych.
Natomiast te zaburzenia i schorzenia nie powodują, że u ludzi występuje większa skłonność do popełniania takich czynów jak zabójstwa. Być może Pana i czytelników to zaskoczy, ale ilość morderstw popełnionych przez osoby chore psychicznie, a także popełnionych w tzw. afekcie stanowi niewielki odsetek.

 

To rzeczywiście zaskakująca informacja, bo rozumowanie zwykłego człowieka jest takie, że nikt normalny nie może dopuścić się straszliwej zbrodni...

 

Niestety, ale może. Statystyki i moje doświadczenia pokazują, że często przyczyną morderstw są określone zaburzenia osobowości, które nie są jednak chorobą.

 

Jakie to zaburzenie?

Osobowość tą określa się jako osobowość psychopatyczna, współcześnie nazywaną
osobowością dyssocjalną. To właśnie takie osoby najczęściej popełniają zbrodnie w sposób zimny, wyrachowany. U takich ludzi nawet słabe bodźce mogą wywołać nieproporcjonalnie dużą agresję. Cechą charakterystyczną takich osobowości jest niezdolność do przeżywania uczuć wyższych, przede wszystkim empatii, czyli współodczuwania, nie potrafią też nawiązywać bliskich kontaktów emocjonalnych z ludźmi.

Skąd się bierze takie zaburzenie?

Niestety, ale człowiek się z tym rodzi. To nie jest tak, że ludzie nagle stają się zabójcami, że ktoś nagle się zmienia, że jak to się mówi „komuś nagle odbiło” . Z moich doświadczeń wynika, że często drastyczne zbrodnie, poprzedzone były wieloletnią przemocą w rodzinie. Przestrzegam też wszystkich przed powierzchowną oceną ludzi lub relacji w rodzinach. Osoby z zaburzeniem o którym mówimy, często potrafią doskonale się maskować, manipulować otoczeniem, odgrywać role, które tworzą jej fałszywy, pozytywny obraz. Dlatego, korzystając z okazji, chciałabym zaapelować do wszystkich, aby reagowali na każdy przypadek przemocy w naszych rodzinach. Życie pokazuje, że tolerowanie sytuacji przemocy domowej nie prowadzi do niczego dobrego. Jak przed chwilą uzasadniałam, bijący żonę i dzieci mąż najprawdopodobniej jest u progu choroby psychicznej lub ma zaburzenie osobowości, które może doprowadzić do tragedii. Niestety, ale wiara, najczęściej kobiet, w to, że współmałżonek się zmieni, jest płonna. Tacy ludzie się nie zmieniają. Podam bardzo drastyczny przykład: jedna z kobiet nękana przez męża, najpierw zdecydowała się złożyć wniosek o separację, później jednak za namową męża wycofała go. Mąż obiecywał jej poprawę. Po kilku miesiącach ta kobieta trafiła do nas na badania, bo nie wytrzymała i zabiła męża...

 

Mówi pani, że z tym zaburzeniem ludzie się rodzą. To bardzo zatrważające i przygnębiające. Czy nie da się skorygować tych cech osobowości przez proces wychowawczy?

 

Niestety nie. Jedyne co pozostaje rodzicom dziecka z takim zaburzeniem, to konsekwentne wychowanie i egzekwowanie norm etycznych, prawnych. Wie pan, potwierdzeniem tego faktu, są niektóre przypadki adopcji. Choć adopcja jest wspaniałą sprawą, to niestety zdarzają się czasami przypadki, że dziecko wychowywane od wieku niemowlęcego w tzw. wzorowej rodzinie, ostatecznie idzie swoją drogą, która nie ma nic wspólnego z normami i wartościami, jakie przekazali mu rodzice.

 

Wnioski jakie płyną z tej rozmowy są takie, że to raczej nie ludzi chorych psychicznie powinniśmy się bać...

Dokładnie. Niestety, ale bójmy się ludzi zdrowych. Wbrew powszechnej opinii, ludzie chorzy psychicznie nie stanowią tak dużego zagrożenia dla społeczeństwa, jak jest to kreowane.

 

Dziękuję za rozmowę.

 

Rozmawiał Wacław Wrana

 

Mariola Myśliwiec – absolwentka Akademii Medycznej w Lublinie (1993). Od 1994 roku pracuje w Państwowym Szpitalu dla Nerwowo i Psychicznie Chorych w Rybniku. Od 2002 roku ordynator oddziału XX, który aktualnie przekształcany jest w oddział sądowo - psychiatryczny. Od 1997 r. biegły sądowy przy Sądzie Okręgowym w Gliwicach. Specjalista psychiatra w ambulatorium Zakładu Karnego w Raciborzu.
Większość wolnych chwil poświęca na rozwijanie i pielęgnację swojego ogrodu.