Rybnik przegrywa sprawę o parkingowy mandat. „Nie chodziło o pieniądze, tylko o sprawiedliwość”

„Stałam tylko godzinę dłużej, a kazali mi zapłacić 200 zł”

We wrześniu 2021 roku mec. Paulina Obrok-Pawlarczyk zaparkowała swój samochód na miejskim parkingu przy Sądzie Rejonowym w Rybniku. Opłaciła godzinny postój, ale rozprawa sądowa, w której brała udział, przedłużyła się. Gdy wróciła do auta, czekało na nią wezwanie do zapłaty – 200 zł kary za brak ważnego biletu.

– To nie było tak, że nie miałam biletu. Ja go kupiłam, ale skończyła mi się godzina, a nie było możliwości, żeby ten czas przedłużyć – wyjaśnia Obrok-Pawlarczyk. – W 2021 roku w Rybniku nie działała jeszcze żadna aplikacja do zakupu biletów parkingowych, nie mogłam nic zrobić z sali rozpraw. A przecież nie wyjdę w trakcie rozprawy, żeby kupić nowy bilet – dodaje.

Urząd Miasta: zapłacić i nie dyskutować

Adwokatka złożyła reklamację do Urzędu Miasta. Dołączyła dowody – w tym zanonimizowany protokół z rozprawy – pokazujące, że nie była w stanie przedłużyć biletu. Odpowiedź była lakoniczna: mandat obowiązuje, proszę zapłacić.

Pozwana kwestionuje legalność opłaty 200 zł za brak biletu parkingowego, twierdząc, że nie ma ona podstawy prawnej w przepisach i stanowi nieuprawnioną karę. Podnosi też, że wysokość opłaty jest nieproporcjonalna do stawki za parkowanie.

W swoim sprzeciwie od nakazu zapłaty podkreślała również:

Pozwana wskazuje, że podstawą wystawienia wezwania na kwotę 200 zł jest Zarządzenie 487/2020 Prezydenta Miasta Rybnika z dnia 30 września 2020 roku w sprawie ustalenia wysokości opłat za postój pojazdów na terenach miejskich niebędących drogami publicznymi przeznaczonymi na postój pojazdów. I tak, zgodnie z § 5 ust. 1: „Za postój pojazdów na parkingach ogólnodostępnych za pierwszą i każdą następną rozpoczętą godzinę postoju- 2,50 zł”, ust. 5: „Za brak biletu lub za brak paragonu (w tym brak aktualnego abonamentu)- 50,00 zł”, ust. 6: „Za brak biletu na parkingu z zainstalowanym parkomatem-200,00 zł”.

W orzecznictwie sądów administracyjnych prezentowane jest stanowisko, że wykorzystywanie nieruchomości gminnych na parkingi oraz zarządzanie tymi terenami stanowi realizację zadań o charakterze użyteczności publicznej (np. wyrok WSA we Wrocławiu z dnia 2.06.2011 r., sygn. II S/Wr 245/11; wyrok WSA w Gliwicach z dnia 24.11.2014 r., sygn. II SA/GL 800/14). WSA we Wrocławiu w wyroku z dnia 23.01.2013 r. sygn. III SA/Wr 563/12 zauważył, że art. 4 ust. 1 pkt ustawy o gospodarce komunalnej („Jeżeli przepisy szczególne nie stanowią inaczej, organy stanowiące jednostek samorządu terytorialnego postanawiają o wysokości cen i opłat albo o sposobie ustalania cen i opłat za usługi komunalne o charakterze użyteczności publicznej oraz za korzystanie z obiektów i urządzeń użyteczności publicznej jednostek samorządu terytorialnego.”) mógł stanowić podstawę prawną do określenia przez radę gminy opłat za korzystanie z urządzonego na jej nieruchomości parkingu dla pojazdów samochodowych stanowiącego obiekt użyteczności publicznej, nie można natomiast z tego unormowania wyprowadzać upoważnienia organu gminy do ustalania opłaty dodatkowej, za parkowanie pojazdów bez wzniesienia opłaty parkingowej określonej przez organ gminy.

Zestawiając w tym miejscu art. 13f ust. 1 i art. 13 ustawy o drogach publicznych należy stwierdzić, że opłata ustalana przez gminę ma charakter odpłatności za usługi świadczone podmiotom korzystającym z dróg publicznych, a parkującym pojazdy samochodowe na drogach publicznych w strefie płatnego parkowania. Opłata dodatkowa o jakiej mowa w art. 13f ust. 1 ww. ustawy stanowi w istocie sankcję za nieuiszczenie opłaty za wspomnianą usługę w strefie płatnego parkowania, co jest rodzajem odpowiedzialności administracyjnej przybierającej postać kary pieniężnej. W związku z tym, ustanowienie odpowiedzialności obywatela należy do materii ustawowej, a nie można domniemywać upoważnienia organu gminy do określenia takiej opłaty dodatkowej. Organy stanowiące jednostek samorządu terytorialnego mogą zatem sięgnąć po taki instrument tylko wtedy, gdy ustawodawca wprost upoważni je, bez posługiwania się przez organy domniemaniem kompetencji, do wprowadzania unormowań o charakterze represyjnym. Podsumowując, art. 4 ust. 1 pkt 2 w zw. z art. 4 ust. 2 ustawy o gospodarce komunalnej, upoważniający organy stanowiące jednostek samorządu terytorialnego do stanowienia o wysokości cen i opłat albo o sposobie ustalania cen i opłat za usługi komunalne o charakterze użyteczności publicznej oraz za korzystanie z obiektów i urządzeń użyteczności publicznej jednostek samorządu terytorialnego, nie przyznaje tym organom kompetencji do wprowadzania opłat dodatkowych mających charakter kary pieniężnej za niewykonanie obowiązku zapłaty ustanowionych przez te organy opłat.

Rada Gminy, Prezydent Miasta są wyłącznie uprawnieni do określenia wysokości opłat za korzystanie z urządzeń użyteczności publicznej, a nie wprowadzania dodatkowych opłat o charakterze penitencjarnym. Pomimo tego, że w przedmiotowym zarządzeniu nie ma wprost wskazane, że 200 zł stanowi opłatę dodatkową, to analizując całe zarządzenie i pozostałe opłaty jest to opłata dodatkowa- skoro i tak doszło wcześniej do zakupu biletu, mająca charakter kary.

Ponadto, zgodnie z orzecznictwem, opłata za korzystanie z obiektu użyteczności publicznej powinna posiadać cechę ekwiwalentności świadczenia, tj. udostępnia mieszkańcom do korzystania obiekt użyteczności publicznej, a mieszkańcy w zamian za korzystanie z obiektu uiszczają opłatę ustaloną przez organ. W związku z tym, nie sposób mówić w niniejszej sprawie o ekwiwalentności świadczeń w przypadku żądania opłaty 200 zł za braku ważnego biletu wobec przekroczenia o godzinę czasu postoju. Wysokość tej opłaty znacznie przewyższa ustaloną opłatę za korzystanie z parkingu- 2,50 zł za godzinę. Powyższa dysproporcja wskazuje, że opłata za brak biletu nie jest świadczeniem ekwiwalentnym, a jest jedynie ukrytą „karą pieniężną”.

Po ponad dwóch latach od zdarzenia, w listopadzie 2023 roku, Miasto pozwało ją do sądu cywilnego o zapłatę kary wraz z odsetkami. Sąd uznał jednak, że żądanie było bezzasadne.

Kara czy ukryta opłata?

Sprawa rozbiła się o podstawy prawne nakładania tak zwanych „dodatkowych opłat” przez miasto. Pozwana wskazała, że opłata w wysokości 200 zł została naliczona na podstawie zarządzenia Prezydenta Miasta, które – w jej ocenie – przekraczało kompetencje samorządu.

– Takie opłaty mogą być ustanowione tylko wtedy, gdy wyraźnie upoważnia do tego ustawa. Gmina może określać ceny usług, ale nie może nakładać kar. To nie była ekwiwalentna opłata za korzystanie z parkingu. To była kara za przekroczenie czasu. Kara, która nie ma podstawy prawnej – mówi pozwana.

Proces zakończył się racją prawniczki, która zamiast nałożonej kary, została zobowiązania do wpłaty kwoty 2,5 zł - za kolejną godzinę parkowania.

Precedens dla innych mieszkańców

Choć kwota była symboliczna, wyrok ma duże znaczenie.

– Uważam, że jestem pierwszą osobą, która skutecznie zakwestionowała te opłaty w Rybniku. Nie zrobiłam tego dla pieniędzy. Chciałam pokazać, że warto walczyć o sprawiedliwość, i być może zachęcić innych do zadawania pytań, zanim bezrefleksyjnie opłacą mandat - zauważa Paulina Obrok-Pawlarczyk.

Po nagłośnieniu sprawy, prawniczka zaczęła otrzymywać wiadomości od innych osób, które znalazły się w podobnej sytuacji – choć nie byli to mieszkańcy Rybnika.

– Pisały do mnie osoby z różnych części Polski, dzieląc się doświadczeniami z takimi opłatami. To pokazuje, że problem nie jest lokalny, a systemowy – podkreśla prawniczka.

Miasto się nie broniło

Co ciekawe, pełnomocnik Miasta Rybnik nie pojawił się na rozprawie. Nie skorzystali z prawa do obrony. Pisali jedynie pisma procesowe.

– Może uznali, że nikt nie będzie się sądził o 200 zł. Ale ja pokazałam, że warto – mówi Obrok-Pawlarczyk.

Czy Miasto wyciągnie naukę z tej lekcji?

Wyrok może mieć poważne konsekwencje.

– Miasto powinno się do tego wyroku ustosunkować. Może czas, by władze Rybnika zastanowiły się nad zmianą przepisów – sugeruje mec. Obrok-Pawlarczyk.

– To nie powinno być tak, że komunalny parking staje się narzędziem represji wobec mieszkańców - dodaje.

Jak sama zaznacza, sprawa dotyczy wyłącznie parkingu na terenie niebędącym drogą publiczną, co oznacza, że kwestie opłat reguluje prawo cywilne, nie administracyjne.

– Ale to właśnie powinno otworzyć oczy innym. Mamy prawo zadawać pytania, bo nie każde prawo lokalne jest niepodważalne - mówi mecenas.

Sprawa Obrok-Pawlarczyk to coś więcej niż tylko wygrany proces. To sygnał dla mieszkańców Rybnika, by nie bali się dochodzić swoich praw.

– To nie ja powinnam była się tłumaczyć, że stałam dłużej, bo pracowałam w sądzie. To Miasto powinno było sprawdzić, czy ta kara rzeczywiście ma sens – podsumowuje.

Czy Miasto dokona zmian w uchwale regulującej zasady parkowania na terenach miejskich? Do tematu będziemy wracać.