Pirania w zbiorniku przez ludzką głupotę

Przypomnijmy, w miniony weekend rybnicki wędkarz Zbigniew Merkel złowił w Zalewie Rybnickim 30-centymetrową piranię – czytaj więcej.

O komentarz do sprawy poprosiliśmy doktora Mirosława Kuczyńskiego, Zastępcę Dyrektora ds. Nauki Zakładu Ichtiobiologii i Gospodarki Rybackiej Polskiej Akademii Nauk:

To przede wszystkim wina człowieka

Doniesienia o złowieniu w zbiorniku rybnickim przedstawiciela gatunku nietypowego dla obrazu ichtiofauny polskiej nie są niczym nowym. Od wielu bowiem lat z różnych stron kraju docierają doniesienia o złowieniu, lub przynajmniej naocznym stwierdzeniu obecności zwierząt i roślin, których na co dzień nie spotykamy. Zakładając, że nie chodzi o wzbudzanie sensacji medialnej sygnałami w rodzaju „potwór z Loch Ness” (w świetle prezentowanych czasem dowodów trudno snuć przypuszczenia o fantasmagoryczności takich doniesień), pamiętać trzeba, że incydentalne pojawianie się nietypowych organizmów nie jest zjawiskiem nowym. Oczywiście, pomijając przedostawanie się do rodzimego środowiska różnych organizmów drogą tzw. „naturalnych kanałów migracyjnych” (jak to ma miejsce np. w przypadku kilku gatunków ptaków, a także ryb), stwierdzić należy, że głównym powodem ich obecności jest zwykła ludzka bezmyślność. Pomijając przypadki, (niestety, nieliczne) w których dochodzi do niezamierzonego przez człowieka wydostawania się zwierząt, czy roślin z kolekcji, w zdecydowanej większości przypadków mamy do czynienia ze świadomym uwalnianiem już nie chcianych, czy tez uciążliwych zwierząt i roślin domowych. Przykładem aż nazbyt widocznym są rzesze bezdomnych psów i kotów, papużki i inne ptaki ozdobne usiłujące przetrwać w obcym im środowisku, czy porastające okolice wysypisk śmieci rośliny egzotyczne.

Kupując zwierzaka, rób to z wyobraźnią

Pojawianie się obcych dla rodzimej fauny i flory przedstawicieli nie jest zresztą niczym nowym. Wystarczą przykłady z najbliższego otoczenia: pomidory, ziemniaki, kukurydza, tytoń, morele, brzoskwinie, liczne przykłady roślin ozdobnych, czasem „uwalniające się z niewoli” jak żółtlica drobnokwiatowa, nawłoć kanadyjska, czy niecierpek himalajski. Wśród zwierząt większość jednak zostaje „uwolniona” z woli dotychczasowego posiadacza. Tak zapewne wyglądała sprawa z piranią w zbiorniku rybnickim (zresztą o ile mi wiadomo, nie jest to pierwszy przypadek). Często zdarza się, że powodowani nagłym impulsem stwierdzamy, że miło byłoby mieć w domu akwarium, przyciągające w nasze cztery kąty choć skrawek egzotyki. Zatem nic prostszego, jak udać się do najbliższego sklepu zoologicznego, wydać kilkaset lub kilka tysięcy złotych i już można radować się do woli nowym nabytkiem, w którym pływają a to przedstawiciele Ameryki Południowej, a to Afryki, Azji, czy Ameryki Północnej. Nie ma oczywiście w tym nic złego, wręcz przeciwnie, obcowanie z „innym światem” zdecydowanie pozytywne jest dla dzieci i młodzieży, choć i dorośli znajdują niekłamaną przyjemność w dbaniu o swych pupili. Gorzej, kiedy albo zmieniamy miejsce zamieszkania i przemieszczenie akwarium staje się realnym problemem, bądź też nie wiemy co zrobić z tymi zwierzakami, które albo osiągnęły rozmiary znacznie większe od oczekiwanych, albo też zmienił nam się sposób patrzenia na akwarium i jedne rybki lubimy bardziej niż drugie. Cóż wtedy? Najprościej pewnie byłoby dać komuś, albo odnieść do sklepu zoologicznego. Ale po co robić sobie kłopot, skoro zaczyna działać proste skojarzenie: ryba tropikalna – duży zbiornik wody (w przypadku Rybnika ciepłej). Myślimy, że przecież zbiornik, czy rzeka są duże, zwierzaki poradzą sobie bez problemu. Nie do końca to prawda, bowiem często zdarza się, że albo zwierzę staje się łatwą ofiarą drapieżników, albo też dopadają je rozliczne choroby i w cierpieniu zwierzę dokonuje swego żywota.

Piranie z zbiorniku się nie rozmnożą

Bywa jednak, że uda się przeżyć, znaleźć jakąś niszę pokarmową, być może nawet rozrodczą i... No i wówczas zaczyna się problem. Jeśli spełnione zostaną wszystkie warunki umożliwiające nie tylko przeżycie danego gatunku, ale także skuteczne jego rozmnożenie, pojawia się w składzie ichtiofauny zasiedlającej nasze wody tzw. gatunek inwazyjny. Stopień jego inwazyjności ocenia się na podstawie presji, jaką wywiera na inne, rodzime gatunki, konkurując o pokarm, wyjadając ikrę, czy wchodząc w krzyżówki lub inne „związki” (jak w przypadku karasia srebrzystego, który rozmnaża się w zasadzie dzieworodnie, a plemniki jakiegokolwiek przedstawiciela ryb karpiowatych jedynie stymulują jaja do rozwoju). Pojedyncza pirania w zbiorniku rybnickim nie stanowi problemu ekologicznego, najwyżej będzie zaskoczeniem dla wędkarza lub bolesną przygodą dla kogoś innego. Według wszelkich znaków na niebie i ziemi, warunków do rozrodu pirania w zbiorniku rybnickim mieć nie będzie. To, że została złowiona było zbiegiem opisanych powyżej zdarzeń, a rozmiary ciała pokazują, że jakieś jadło sobie też znalazła. Podobnych jak rybnicka pirania przykładów jest więcej: liczni przedstawiciele piękniczkowatych (mieczyk, gupik, molinezja) w sadzawkach i fontannach, szereg jesiotrów (sterlet, jesiotr syberyjski, rosyjski, siewruga, bester) w rzekach, zawleczone do stawów, rzek i jezior czebaczki, czy sumik karłowaty. Coraz częściej spotkać można w stawach, starorzeczach czy płytkich i ciepłych jeziorach także żółwia czerwonolicego. Wiele z wymienionych gatunków traktowanych jest już jako inwazyjne,  choć niektóre dopiero „szukają sobie” miejsca.

Po pierwsze, edukacja

Myślenie przed czynami. Ta dewiza powinna przyświecać człowiekowi przez całe życie, warto ją zatem wpajać dziatwie. Nie tylko zresztą po to, by nie wypuszczały bezmyślnie zwierząt i roślin na wolność tam, gdzie nie do końca są chciane i potrzebne. Maksyma ta przyda się im także w życiu dorosłym, w gospodarce, służbie i polityce. Czego wszystkim życzę.

Dr Mirosław Kuczyński