Pamięta spokojne czasy i liczne tragedie. 139 lat temu powstał szpital psychiatryczny w Rybniku

Wszystko zaczęło się 10 maja 1886 roku

Początki działalności szpitala sięgają 1886 roku, kiedy to 18 maja – po czterech latach budowy – do użytku oddano 18 budynków, z których siedem przeznaczonych było dla pacjentów. Ówczesny Prowincjonalny Zakład dla Psychicznie Chorych znajdował się pod administracją pruską, a na jego czele stanął Rudolf Zander. Placówka powstała na tzw. Rudzkiej Górce – miejscu, które z biegiem lat miało odegrać ogromną rolę w leczeniu chorób psychicznych na Górnym Śląsku.

W 1922 roku szpital został przejęty przez polską administrację i przemianowany na Śląski Zakład Psychiatryczny. W kolejnych latach nastąpił dynamiczny rozwój – powstały koła artystyczno-oświatowe, prowadzono działania na rzecz aktywizacji pacjentów, a terapia nabrała wymiaru społecznego i kulturalnego. Tuż przed II wojną światową w szpitalu przebywało 1094 pacjentów, a personel liczył 287 osób.

Szpitalne mury widziały tragedię

Tragiczne wydarzenia lat wojennych odcisnęły głębokie piętno na historii placówki.

W okresie okupacji hitlerowskiej dochodziło do masowych egzekucji pacjentów w ramach tzw. akcji eutanazyjnej. Szczególnym symbolem odwagi i oddania pozostaje postać Edyty Goczoł – 27-letniej pielęgniarki, która w styczniu 1945 roku odmówiła opuszczenia pacjentów i zginęła z rąk radzieckich żołnierzy. Spośród 47 osób przebywających wtedy w oddziale, przeżyła tylko jedna.

Szacuje się, że podczas wojny życie straciło nawet 3 tysiące pacjentów rybnickiego szpitala. Po wojnie rozpoczęła się mozolna odbudowa. W kolejnych dekadach lecznica rozwijała się pod kierunkiem zaangażowanych dyrektorów – m.in. dr Hipolita Latyńskiego, dr Jana Szczeniowskiego i lek. med. Pawła Dragona, który powołał pierwszy w Polsce oddział neurologiczny dla pacjentów ze stwardnieniem rozsianym.

Współczesność z nową energią – inwestycje i rozwój

Od grudnia 2020 roku funkcję dyrektora szpitala pełni prof. nadzw. dr hab. inż. Joachim Foltys – menedżer, naukowiec i innowator, który realizuje plan modernizacji placówki, łącząc troskę o dziedzictwo z potrzebą dostosowania szpitala do współczesnych wyzwań. Kierowany przez niego zespół skutecznie pozyskuje fundusze i przeprowadza projekty inwestycyjne, których celem jest poprawa warunków leczenia, bezpieczeństwa oraz komfortu pracy personelu.

Ostatni rok to czas intensywnych działań remontowo-budowlanych. Wśród najważniejszych zrealizowanych inwestycji znalazły się:

• Zabudowa windy w pawilonie VI Zakładu Opiekuńczo-Leczniczego, co znacząco poprawiło dostępność dla pacjentów o ograniczonej mobilności, zwłaszcza osób starszych i przewlekle chorych.

• Kompleksowa przebudowa dróg wewnętrznych i budowa dwóch nowych parkingów, które uporządkowały przestrzeń i zwiększyły bezpieczeństwo poruszania się po terenie szpitala.

• Wymiana pokrycia dachowego w trzech pawilonach, dzięki czemu poprawiono izolację termiczną budynków oraz zabezpieczono je przed dalszą degradacją.

• Modernizacja ogrodzenia wokół pawilonu VIII, która przyczyniła się do podniesienia estetyki i zapewnienia większego bezpieczeństwa.

• Generalny remont Oddziału Psychiatrii Ogólnej (XVIII c), w tym wykonanie nowej instalacji przeciwpożarowej oraz montaż nowoczesnych drzwi z elektronicznym systemem kontroli dostępu. Inwestycja ta podniosła standard opieki oraz poziom bezpieczeństwa pacjentek i personelu.

• Wymiana ponad 3,3 km instalacji wodno-ciepłowniczych i montaż 16 nowych hydrantów, co znacząco poprawiło infrastrukturę techniczną, zwiększając efektywność energetyczną i zabezpieczenia przeciwpożarowe.

• Kompleksowa modernizacja kuchni szpitalnej, która została dostosowana do obowiązujących norm sanitarnych i technologicznych. Dzięki temu możliwe jest przygotowywanie posiłków zgodnie z najnowszymi standardami żywienia zbiorowego, uwzględniającymi potrzeby dietetyczne pacjentów.

• Przebudowa i dostosowanie budynku “Duet” (pawilon XXXIII), przeznaczonego dla pacjentów z tzw. podwójną diagnozą – chorobami psychicznymi współwystępującymi z uzależnieniami. Oddział ten oferuje specjalistyczną, zintegrowaną terapię dla jednej z najbardziej wymagających grup pacjentów.

Łączna wartość wszystkich zrealizowanych inwestycji przekroczyła 18 milionów złotych, a środki pochodziły z budżetu Województwa Śląskiego, Regionalnego Ośrodka Polityki Społecznej oraz z funduszy własnych szpitala.

Plany na rok 2025 – kolejne kroki w rozwoju

• Zabudowa paneli fotowoltaicznych, pomp ciepła i magazynu energii – projekt realizowany w latach 2025–2026 z dofinansowaniem z Unii Europejskiej, budżetu państwa oraz środków własnych szpitala. Celem jest zwiększenie niezależności energetycznej i oszczędności. Całkowita wartość: 6 619 220,19 zł.

• Modernizacja dawnej pralni i utworzenie dwukondygnacyjnej sali rehabilitacyjno-sportowej – pierwszy etap obejmuje m.in. wymianę stropów, więźby dachowej, izolacji przeciwwilgociowej i renowację zabytkowych detali. Koszt tego etapu to ponad 6 mln zł (ze środków funduszu prewencyjnego PZU SA). Zakończenie etapu planowane jest na październik 2025 roku, dalsze prace będą kontynuowane w kolejnych latach.

• III etap modernizacji sieci ciepłowniczej i wodnej – obejmie budynki XVI, XVII, XX, aptekę, galerię i kaplicę szpitalną. Inwestycja finansowana przez Urząd Marszałkowski Województwa Śląskiego (3,5 mln zł) oraz środki własne szpitala (ok. 350 tys. zł).

• Wymiana ogrodzenia wzdłuż ulicy Gliwickiej, które oddziela teren szpitala od głównej drogi. Nowe ogrodzenie zostało zamontowane na odcinku od bramy wejściowej dla pieszych aż po budynek Centrum Diagnostycznego. Krótki fragment ogrodzenia przy CD został wcześniej wymieniony podczas jego remontu – teraz uzupełniono całość, co znacząco poprawiło estetykę i bezpieczeństwo tego reprezentacyjnego fragmentu szpitala.

• II etap kompleksowej przebudowy Pawilonu XVIII (Oddziały XVIII a i XVIII b) – obejmie m.in. zabudowę nowych pomieszczeń, modernizację instalacji sanitarnej, systemu ppoż., montaż nowego oświetlenia, drzwi, elektronicznych systemów kontroli dostępu oraz wyposażenie oddziałów w nowe meble. Szacowany koszt to ponad 8 mln zł.

W stronę przyszłości – nauka i współpraca

W kwietniu 2025 roku szpital zawarł umowę o współpracy z Politechniką Śląską. Wspólne działania obejmą m.in. projekty inżynierskie, ekspertyzy budowlane, praktyki studenckie i badania z zakresu inżynierii biomedycznej oraz automatyki. To pierwszy krok w stronę silnej synergii nauki i psychiatrii, która może zaowocować innowacyjnymi rozwiązaniami w obszarze opieki psychiatrycznej.

Świętujemy razem – festyn 11 czerwca

Z okazji 139-lecia istnienia szpitala, 11 czerwca na terenie parku pod wieżą odbędzie się doroczny festyn dla pacjentów, ich rodzin i personelu. Wydarzenie, które od lat integruje społeczność szpitalną, uświetnią występy artystyczne pacjentów i lokalnych grup.

Będzie też wspólne grillowanie i inne atrakcje, które przypominają, że leczenie psychiatryczne to także relacje, radość i nadzieja.

Zdrowie psychiczne – wspólny temat

Szpital w Rybniku od lat aktywnie włącza się w działania edukacyjne i promujące zdrowie psychiczne. Obalanie mitów, rozmowa o zaburzeniach psychicznych i przeciwdziałanie stygmatyzacji chorych to jeden z najważniejszych celów tej instytucji. Jubileusz to również doskonała okazja, by przypomnieć, że zdrowie psychiczne dotyczy nas wszystkich i że warto o nie dbać z taką samą troską, jak o zdrowie fizyczne.