Nowa ustawa górnicza: dłuższe urlopy, prawie 300 tys. odprawy, ale w ratach?

Resort przemysłu pracuje nad nowelizacją ustawy górniczej

Przypomnijmy, że oczekiwany przez branżę projekt nowelizacji ustawy o funkcjonowaniu górnictwa opracowano w Ministerstwie Przemysłu na podstawie wcześniejszych postulatów spółek węglowych, korzystających z dotacji na redukcję zdolności produkcyjnych w Nowym Systemie Wsparcia na podstawie umowy społecznej.

Na początku stycznia projekt opublikowano w internetowym biuletynie informacji publicznej Rządowego Centrum Legislacji, a resort przemysłu zwrócił się o przedstawienie stanowiska w ciągu 30 dni do kilkudziesięciu podmiotów sektora (związki zawodowe, organizacje i stowarzyszenia branżowe, spółki wydobywcze, samorządy, uczelnie i placówki naukowe).

Diabeł tkwi w szczegółach. Węglowe spółki mają 44 uwagi do projektu nowelizacji ustawy górniczej

Z tej okazji skorzystały skrzętnie Polska Grupa Górnicza, Południowy Koncern Węglowy i Węglokoks Kraj, które wspólnie wnioskują o 29 poprawek w treści przepisów ustawy - zauważając, że wiele uwag ma charakter formalny lub uzupełnia, uściśla i ujednoznacznia treść proponowanych przepisów. Spółki wspólnie zgłosiły 44 uwagi do projektu, o czym pisaliśmy <<Diabeł tkwi w szczegółach. Węglowe spółki mają 44 uwagi do projektu nowelizacji ustawy górniczej>>.

Czego konkretnie dotyczą poprawki, o które zabiegają węglowe giganty i co realnie oznaczają zarówno dla nich, jak i pracowników kopalń? Przypomnijmy, że - jak wynika z przeprowadzonej w grudniu przez PGG ankiety - ponad jedna trzecia wszystkich pracowników Polskiej Grupy Górniczej gotowa jest odejść z pracy w górnictwie. Jedynym warunkiem jest uzyskane jednorazowej odprawy pieniężnej lub przejścia na pomostowy urlop do emerytury.

Przeanalizowaliśmy zatem najważniejsze punkty dokumentu, w tym - chyba najważniejszy aspekt - realizacji punktu VI podpisanej w 2021 roku Umowy społecznej dla górnictwa, czyli kwestię: urlopów górniczych, urlopów dla pracowników zakładów przeróbki mechanicznej węgla oraz jednorazowych odpraw pieniężnych i sposobów ich wypłacania. W ramach aktualnych przepisów z tych świadczeń mogą korzystać jedynie pracownicy zakładów, które zostały przekazane do likwidacji do 31 grudnia 2023 roku.

Na wstępie zaznaczmy, że zgodnie z Oceną Skutków Regulacji (OSR), zmiana ustawy ma na celu umożliwienie spółkom objętym Nowym Systemem Wsparcia (czyli właśnie PGG, Południowy Koncern Węglowy, Węglokoks Kraj) realizację procesu stopniowej likwidacji zakładów górniczych wydobywających węgiel kamienny inny niż koksujący.

Projekt ma również na celu zapewnienie wypłaty świadczeń socjalnych pracownikom likwidowanych zakładów. A trzeba dodać, że w obecnym stanie prawnym taki proces jest niemożliwy.

Dodatkowo, zmiana ma umożliwić otrzymywanie przez przedsiębiorstwa dotacji na likwidację zakładów górniczych, co w założeniu powinno ograniczyć potrzebę dopłat do redukcji zdolności produkcyjnych tych podmiotów.

Nie tylko SRK

W tej chwili tylko Spółka Restrukturyzacji Kopalń (SRK) ma prawo otrzymywać dotacje na likwidację, a także zajmuje się szeroko pojętą likwidacją oraz zagospodarowywaniem majątku kopalń. Jednak od stycznia 2024 roku nie ma możliwości przekazywania zakładów do SRK, co skutkuje koniecznością finansowania tych działań przez przedsiębiorstwa górnicze z własnych funduszy. Tymczasem środki zgromadzone przez spółki objęte Nowym Systemem Wsparcia na funduszach likwidacyjnych są niewystarczające do przeprowadzenia pełnej likwidacji zakładów.

Projektowana zmiana ma również na celu ułatwienie procesu stopniowego wygaszania działalności zakładów górniczych wydobywających węgiel kamienny energetyczny. Chodzi zarówno o "fizyczną" likwidację zakładów, jak i zagospodarowanie pozostałego majątku.

Urlopy górnicze 

Zgodnie z wcześniejszymi postulatami, autorzy projektu przedłużyli okres urlopów górniczych (dla pracowników dołowych kopalń) z 4 do 5 lat, co przyniesie większą redukcję zatrudnienia i znaczne oszczędności.

Jednocześnie w projekcie nie wydłużono 3-letniego urlopu dla pracowników zakładów mechanicznej przeróbki węgla. Spółki wnioskują więc o zrównanie go z urlopem górniczym (wydłużenie do 5 lat).

Dodatkowo, w uwagach spółek pojawił się postulat wprowadzenia urlopów dla pracowników administracji, którym dzisiaj przysługują tylko odprawy.

Ponadto, spółki wnioskują o uwzględnienie 1/12 deputatu węglowego przy obliczaniu wynagrodzenia za urlop czy dopisanie wyraźnego warunku zawarcia porozumienia z odchodzącym pracownikiem (aby zachować kontrolę firmy nad rotacją kadr) lub doprecyzowanie mechanizmu alokacji pracowników do innych kopalń.

Wysokość odpraw pieniężnych - więcej, ale nie jednorazowo

W projekcie nowelizacji ustawy wysokość jednorazowych odpraw pieniężnych została utrzymana na poziomie 120 tys. zł, zgodnie z zapisami umowy społecznej z maja 2021 roku.

Spółki zaproponowały jednak zmianę tych zapisów, argumentując, że zwiększenie wartości odprawy mogłoby zachęcić więcej osób do skorzystania z mechanizmów socjalnych, co wpłynęłoby na pozytywne przeprowadzenie procesu restrukturyzacji. Zwracają też uwagę, iż jednorazowe odprawy pieniężne powinny pozostać zwolnione z opodatkowania - tak jak dotychczas (w projekcie nowelizacji nie doprecyzowano tego wyraźnie).

Jest jeszcze jedno "ale". 

Obok podniesienia wysokości odpraw, spółki sugerują, aby ich wypłacanie odbywało się w ratach. Powód? Prozaiczny. Historia pokazuje, że jednorazowy zastrzyk gotówki w wielu podobnych przypadkach nie kończył się dobrze.

- Z przeszłości wiemy, że nie wszyscy pracownicy korzystający z odpraw jednorazowych są racjonalnie gospodarować pozyskanymi środkami - przypominają autorzy dokumentu. - System etapowej wypłaty odprawy przyczyni się do tego, że pracownicy rozwiązujący stosunek pracy przez dłuższy okres będą zabezpieczeni w zakresie posiadania środków na bieżące funkcjonowanie.

Odprawy dla górników po nowemu. Nawet 280 tysięcy złotych, ale w ratach

W związku z tym spółki proponują, aby w zależności od stażu:

• do 10 lat: wypłacać jednorazowo 30-krotność miesięcznego minimalnego wynagrodzenia (aktualnie 105 tys. zł),

• do 10 lat: 50-krotność minimalnego wynagrodzenia – 175,5 tys. zł (20 procent jednorazowo, pozostałe 80 procent w formie 40 miesięcznych rat);

• powyżej 10 lat: jednorazowo 50-krotność miesięcznego minimalnego wynagrodzenia (aktualnie 175,5 tys. zł),

• powyżej 10 lat: 80-krotność minimalnego wynagrodzenia - 280,8 tys. zł (20 procent jednorazowo, pozostałe 80 procent w formie 60 miesięcznych rat).

Uwagi dotyczące procesu likwidacji aktywów

W kwestiach związanych z likwidacją aktywów górniczych, spółki proponują uściślenie zapisów dotyczących dotacji. Te, w ich ocenie, powinny obejmować nie tylko kopalnie, ale także "zakłady górnicze lub ich oznaczone części", a także służyć do "likwidacji i zagospodarowania zbędnego majątku przedsiębiorstwa górniczego".

Wejście w życie nowelizacji

Jak zaznaczył resort, nowelizacja ustawy ma wejść w życie w drugiej połowie 2025 roku, najpóźniej 1 stycznia 2026 roku. Polska Grupa Górnicza zabiega jednak o to, by termin ten ustalić na 30 czerwca.

Spółka przewidziała już w Planie Techniczno-Ekonomicznym i w programach operacyjnych rozpoczęcie w tym roku działań związanych z rozpoczęciem połączenia kopalń Bielszowice i Halemba w jeden ruch - uzasadnia PGG.