„Nie powinniśmy demonizować fentanylu, ale dobrze, że się o tym mówi”

Przygotowując się do publikacji tego materiału, szukaliśmy specjalisty z zakresu uzależnień, który też „działa w terenie”, jest przy osobach potrzebujących pomocy. W tym celu skontaktowaliśmy się z doktorem n. med. Jackiem Wawrzynkiem, Kierownikiem Zakładu Ratownictwa Medycznego w Wydziale Nauk Medycznych w Zabrzu, działającym pod Śląskim Uniwersytetem Medycznym w Katowicach. Jacek Wawrzynek reprezentuje też Polskie Towarzystwo Ratowników Medycznych.

Temat rozmowy? Głośny w ostatnim czasie „narkotyk zombie”, czyli fentanyl, który dziesiątkuje mieszkańców USA. W ogólnopolskich mediach również było głośno ostatnio o tym specyfiku.

Redakcja: Czy zauważył Pan, by w naszym regionie znajdowały się osoby nadużywające fentanylu?

Jacek Wawrzynek: Generalnie uważam w tej chwili, że sytuacja jest „przereklamowana”, ale dobrze, że się o tym mówi. To może zapobiec eskalacji stosowania tego preparatu. Wracając do postawionej na początku tezy, zapominamy, że tak naprawdę co kilka lat pojawiają się medialne fale o substancjach psychoaktywnych i narkotykach. W latach 80. i 90. dużo mówiło się o heroinie. W 2000 – 2010 głośno było o lekach na bazie opioidów, benzodiazepin, ale także o psychostymulantach. Dziesięć lat temu szalenie popularne były przecież dopalacze, w skład niektórych też wchodziły pochodne opioidów takie jak fentanyl. Wtedy Ministerstwo Zdrowia zaleciło stosowanie na osobach „pod wpływem” naloksonu.

Co to jest?

Nalokson to jest antagonista opioidów, czyli lek, który odwraca ich działanie. Wytrąca fentanyl z receptorów i działa korzystnie na osobę, która zażyła ten środek i nie tylko. To dotyczy też innych opioidów. Problem w tym, że nalokson choć wytrąca opioidy, działa krócej niż one – do 50 minut, a tymczasem niektóre narkotyki „trzymają” i kilka godzin. Efekt jest więc krótkotrwały i trzeba dokładać kolejne dawki, ale podaż naloksonu też obarczona jest możliwymi konsekwencjami. Można doprowadzić do ataku agresji u takiego „wybudzonego” pacjenta, ale także doprowadzić do zespołu odstawiennego, który także jest stanem zagrożenia życia.

Wracając jeszcze o głośnych przekazach medialnych dotyczących fentanylu. Dlatego tak się dzieje, ponieważ możemy zobaczyć obrazki ze Stanów Zjednoczonych, gdzie ulice oblekają naćpane osoby, poruszające się jak zombie, lub niedające w ogóle oznak życia. Do tego dochodzą ropiejące rany lub wprost – gnijące kończyny. To działa na wyobraźnię.

Na szczęście u nas takich obrazków nie ma, choć trzeba gorzko stwierdzić o kilku zgonach związanych z przedawkowaniem fentanylu. Opowiem ciekawostkę związaną z USA i ratowaniem osób odurzonych. Tam policjanci mają ze sobą nalokson, który podają ludziom w formie atomizacji donosowej. Jest szeroko stosowany. W Polsce takiego rozwiązania jeszcze się nie stosuje.

Uważam jednak, że nie powinniśmy demonizować fentanylu.

Proszę rozwinąć myśl.

Ile osób ginie dziennie na polskich drogach? Ile chorych umiera na nowotwory? Nie demonizujmy nazwy „fentanyl”, by nie skończyło się jak z pavulonem, który wywoływał obawy w społeczeństwie jako „morderczy lek”. Sam pavulon jest cały czas stosowany i jest nam potrzebny w ratowaniu ludzi. Tam samo z fentanylem, który należy do podstawowych leków w opiece przedszpitalnej i w SOR, u chorych z urazami, chorych onkologicznych lub w stanie paliatywnym.

Zatem wszystko sprowadza się do starego powiedzenia: wszystko szkodzi w nadmiernych ilościach?

Dokładnie tak. Nawet woda w bardzo dużych ilościach jest w stanie nas zabić, bo albo rozerwę pęcherz, albo doprowadzę do obrzęku mózgu.

Ten temat był pięknie pokazany w telewizji przez jednego z terapeutów. Jeżeli powiemy: amfetamina, kokaina, heroina to myślimy – nielegalny, tajemny, diler, w piwnicy, pod latarnią, w ciepłym zaułku. Jeżeli powiem „fentanyl”, to pomyślimy, że to lek na receptę. Można go dostać w aptece. Ogromnym problemem są (nad którym pochyla się ministerstwo) receptomaty, gdzie bez żadnego problemu możemy uzyskać tego typu specyfiki. To też powoduje, że dostęp jest legalny.

Jak radzić sobie z tym problemem?

Przede wszystkim uświadamianie o zagrożeniu i to od najmłodszych lat, kiedy młodzi ludzie zaczynają eksperymentować. W innym razie te eksperymenty będą kończyły się tragicznie, ze względu na przedawkowanie i działania niepożądane.

Czym się objawiają?

Chodzi tu o zaburzenia układu nerwowego: pobudzenie lub przeciwnie – wyciszenie. Dochodzą do tego utraty przytomności, osłabienie ośrodka oddechowego aż do niewydolności oddechowej. Finał znajduje się na zatrzymaniu serca. O tym trzeba mówić.

Z pewnością nie można bagatelizować takiej odurzonej osoby, która właśnie w tej formie na ulicy się „buja”, leży albo jest nieprzytomna. Należy wezwać zespół ratownictwa medycznego na miejsce, który dysponuje odpowiednimi środkami i ma doświadczenie w tym, aby takie osoby szybko wyprowadzić z niewydolności oddechowej, a tego świadek nie zrobi.

Powinien wykonać telefon na numer alarmowy wobec każdej odurzonej osoby. Zawsze jest ryzyko, że może wpaść pod samochód, uszkodzić sobie głowę na ulicy itp.

Niestety, ale sprawdza się też przysłowie, że każdy jest kowalem swojego losu. Pomoc takiej osobie, która wpadła w wir uzależnienia – jest bardzo trudna. Dlatego lepiej nie zaczynać z narkotykami, niż potem próbować z tego wyjść.

----

Do tej pory nie stwierdzono, by w Rybniku czy powiecie rybnickim znajdowały się osoby pod wpływem fentanylu. Takich informacji nie ma zarówno z policji, jak i sanepidu. Z kolei jak podaje Komenda Główna Policji, od stycznia 2022 r. do połowy kwietnia 2024 r. zabezpieczono dokładnie 252,2 g tej substancji i jej pochodnych. Dla porównania w całym ubiegłym roku policjanci zabezpieczyli w naszym kraju około 21 ton środków odurzających, a tylko przez 5 miesięcy tego roku było to 17,5 tony.

Warto podkreślić, że w Polsce nie stwierdzono dotychczas przypadków wytwarzania fentanylu. Nie skonfiskowano również prekursorów wykorzystywanych do jego produkcji. Fentanyl i jego pochodne, zabezpieczane przez Policję, występują w różnych postaciach m.in. w kryształach i proszkach. Fentanyl jest także składnikiem recepturowanych leków przeciwbólowych w formie plastrów czy ampułek do wstrzykiwań – mówią mundurowi.

Dodają, że najczęściej do nielegalnego obrotu leków zawierających fentanyl i jego pochodne dochodzi poprzez: poświadczenie nieprawdy przez osoby uprawnione do wystawiania recept i ich realizację przez osoby nieuprawnione, podrabianie recept czy kradzież leków (np. z karetki pogotowia, aptek, ośrodków zdrowia). Proszek lub tabletki zawierające fentanyl mogą również pochodzić z przemytu i być następnie wprowadzane do nielegalnego obrotu.

Przez ostatnie kilkanaście miesięcy polska Policja prowadziła 20 postępowań przygotowawczych powiązanych z fentanylem. W toku spraw ustalono łącznie 22 podejrzanych. Trzeba zaznaczyć, że przypadki zabezpieczenia fentanylu i jego pochodnych oraz liczba prowadzonych w tych sprawach postepowań przygotowawczych stanowi marginalny udział w całości rynku narkotykowego w Polsce. Dla porównania w roku 2023 Policja wszczęła 37 728 postępowań o czyny określone w ustawie o przeciwdziałaniu narkomanii, zaś w od stycznia do maja 2024 r. liczba wszczętych postępowań wyniosła 16 577. Pod koniec maja policjanci z KWP w Radomiu zatrzymali dwóch mężczyzn podejrzanych o udział w nielegalnym obrocie fentanylem – dowiadujemy się w komunikacie KGP.