Człowiek z pasją: nazywana jestem „Żydówą”

Palnięcie w łeb

To wręcz nieprawdopodobne w jaki sposób prawie wyparto pamięć o żydach, którzy żyli w naszym mieście jeszcze sto lat temu. Ich obecność w Rybniku na początku XIX wieku była wspomniana na zaledwie jednej stronie kroniki Artura Trunkhardta. Tymczasem mieli oni znaczny wpływ na to, w jaki sposób miasto ukształtowało się w dalszych latach.

Dzisiaj o rybnickich żydach mamy znacznie więcej informacji – dzięki pracy jaką włożyła Małgorzata Płoszaj, znana z zaangażowania w ratowanie żydowskiego dziedzictwa w Polsce. Efekty nie byłyby widoczne, gdyby nie pasja, która zrodziła się u rybniczanki dawno temu. – Żydami zainteresowałam się po obejrzeniu Listy Schindlera. Zaczęłam zajmować się dziedzictwem żydowskim nie mając w ogóle pojęcia o żydach – wspomina Małgorzata.

Przełom nastąpił na wycieczce do Kazimierza Krakowskiego. – Wtedy miejsce te nie było tak skomercjalizowane jak teraz. Było więc bardziej zaniedbane, dzikie, miało klimat. Wraz z wtedy małą córką Magdą weszłam do synagogi na ul. Szerokiej. Potem byliśmy na Cmentarzu Remuh. Pamiętam, że po tym wszystkim stanęłam na Szerokiej, spojrzałam w niebo i pomyślałam „ile Was tu było, a jak teraz jest pusto”. „Palnęło” mnie coś w łeb – dodaje.

Tu żyli żydzi

Wyobrażacie sobie, aby zdobyć dzisiaj informacje z ograniczonego dostępu do Internetu, komórek i innych pomocnych technologii. Jeszcze nie tak dawno temu zdobywanie wiedzy mogło być czasochłonne. W takich warunkach Małgorzata Płoszaj szukała jakichkolwiek informacji o żydach. – O wszystko trzeba było pytać ludzi, a oni najczęściej nic nie wiedzieli. Nawet wtedy, gdy 300 metrów od ich domostw spoczywały w ziemi ludzkie szczątki – mówi bohaterka artykułu.

Krok ku rybnickim żydom nastąpił w 2005 roku wraz z oryginalną pracą pisemną Magdy. – Córka była w pierwszej klasie gimnazjum, miała napisać pracę o małych ojczyznach. Zdecydowała, że zajmie się rybnickimi żydami. Problem w tym, że nic o nich nie wiedzieliśmy. Synagogi nie ma, cmentarza też. Musiałam jej pomóc, zaczęłam szukać informacji w Internecie czy bibliotekach cyfrowych. Nie byłam pierwszą osobą, która interesowała się tą tematyką. Przede mną był Piotr Rakowski z którym próbowałam się skontaktować. Niestety zachorował, do dzisiaj jest w szpitalu. Zostawiłam mu nawet wizytówki, by móc porozmawiać, ale już wtedy chyba chorował – wspomina.
Małgosia przejęła pałeczkę po Piotrze Rakowskim stając się odkrywcą rybnickich żydów. - Zaczęłam grzebać w materiałach. Magdzie udało się napisać pracę na jedną stronę, oddała ją w szkole, a ja zostałam z puzzlami – tu zostało mi zdjęcie, tu nazwisko, tu jeszcze inna informacja związana z żydami – wyjaśnia.

„Rok cudów” nastąpił w 2009 dzięki znajomym Małgorzaty Płoszaj. – Wiedzieli gdzie spojrzeć, by zobaczyć przy ul. Kolejowej 6 nagrobków żydowskich. Zupełnie przez przypadek odkryto też macewę przy targowisku. Co ciekawe, wiedziano o tym w mieście, ale nikt nie podjął się próby jej wyciągnięcia – zauważa.

Następne lata przyniosły kolejne odkrycia, a dzięki pasji rybniczanki zaczęliśmy poznawać na nowo dzieje takich rodzin jak Hasse, Prager, Priester czy Mannaberg.

Wspólna historia

Małgorzata Płoszaj nie rozstaje się z naszyjnikiem z małą srebrną gwiazdą Dawida, a jej pasja nie zawsze spotyka się z pozytywnym odbiorem. – Nikt nie powiedział mi wprost, ale wiem, że nazywana jestem „Żydówą”. Wychodzę z założenia, że trzeba mówić o dziedzictwie jakie posiada Rybnik. Żydzi byli przecież rybniczanami. Czy to w ogóle istotne, że byli żydami? Tworzyli historię naszego miasta. Jak była oddawana synagoga w Rybniku to w orszaku szli ewangelicy i katolicy. Z tego faktu radowało się całe miasto. Jak była oddawana do użytku Bazylika św. Antoniego, to zorganizowano imprezę w Świerklańcu. Zaproszono też przedstawicieli gminy żydowskiej, którzy się dołożyli do świątyni. Zależało im na mieście – podkreśla.

Pomimo niechęci u niektórych, pasja Małgorzaty zaraża innych ludzi. Tak się stało na przykład podczas Spaceru z Przewodnikiem. – Jednym z tematów spaceru były skandale żydowskie. Każdy lubi o tym słuchać. Wiem, że w ten sposób wzrosła świadomość u rybniczan – dodaje.

Każdy ma swoje dziwactwo

Córka Małgosi poszła w jej ślady, a nawet dalej. – Poszła na archeologię. Kończy też judaistykę, a dodatkowo uczęszcza na studia podyplomowe w muzeum KL Auschwitz. Uczy się też hebrajskiego. Z kolei mój tata popiera mnie we wszystkim, jest zachwycony jak kogoś odnajdę – mówi. – Mąż reaguje w podobny sposób? – pytamy. – Odbiera to jako: „każdy ma swoje dziwactwo. Gdy gdziekolwiek jesteśmy na cmentarzu żydowskim, siedzi w aucie i rozwiązuje sudoku – śmieje się.

Bohaterce naszego artykułu udało się przypadkowo spotkać z potomkami rybnickich żydów. – Pewnego dnia do Halo! Rybnik weszła grupa osób w różnym wieku. Jeden z panów powiedział mi, że jego pradziadek urodził się w tym mieście i był Niemcem. Ja wypalam, choć nie powinnam: „a był żydem?”. Okazało się, że zgadłam, wyjaśniło się bowiem, iż jego pradziadek był u nas żydowskim dentystą. Przyjechałam do domu, by czym prędzej poszukać informacji, które mam o nim w swoim komputerze. Rzuciłam na głos: „proszę ze mną w ogóle nie rozmawiać!”. A mąż na to: „Żyd co? Odnalazł się?” – uśmiecha się rybniczanka.

Małgosia ma marzenie, by pojechać do Berlina i zwiedzić cmentarz żydowski. – Leży tam dużo rybniczan. Chciałabym sfotografować nagrobki i położyć na nich kamyczki. Jakie jeszcze mam marzenie? Chciałabym przestać bać się latać, bo nigdy nie byłam w Izraelu – śmieje się.

Zainteresowaliście się tym, co robi Małgorzata Płoszaj? Możecie śledzić jej blog – Szuflada Małgosi oraz stronę na Facebooku – Rybniccy Żydzi.