Problemem Nacyny nie tylko zanieczyszczenia z kopalni. Zobacz co jeszcze zagraża naszej rzece

Poniżej publikujemy pełną treść listu, którą otrzymaliśmy od pana Dariusza:

„Nacyna jest wolno płynącym ciekiem, który określa się mianem strugi. Jej początek ma miejsce w Pszowie, a przepływa przez Rydułtowy i Rybnik, gdzie w okolicach Jeziora Rybnickiego, w Zbiorniku Orzepowickim kończy swój bieg. Jej stan od dawna budzi emocje wielu mieszkańców Rybnika. Ostatnia interwencja dotycząca tego cieku miała miejsce nie tak dawno, bo na początku czerwca. Mogliśmy wówczas obserwować wodę zanieczyszczoną z nieznanego źródła. Wtedy na rybnickim portalu ukazał się artykuł „Nacyna przypomina czarną maź. Kto zanieczyścił rzekę?”, w którym Autor docieka prawdy dotyczącej stanu wody. Warto przytoczyć komentarze, które ukazały się pod tamtym artykułem: „Może tym problemem należałoby się zainteresować, przecież brudna rzeka to też jakiś obraz brudnego środowiska” /~Bisiek/; „Temat syfu w Nacynie znany od dawien dawna (…) czy w tym mieście ktoś w końcu zajmie się ochroną środowiska?” /~Lino/. Jak widać, stan Nacyny nie jest rybniczanom obojętny, a jej degradacja biologiczna tak daleko posunięta, że najwyższy czas skorzystać z wiedzy biologów różnych dziedzin, począwszy od hydrobiologów przez biochemików, hydrologów po botaników i zoologów.

Sam fakt, że Nacyna jest składowiskiem zanieczyszczeń różnego pochodzenia nie zamyka listy zagrożeń, z którymi zmaga się ten ciek, bowiem nie tylko stan wody budzi emocje. W świecie nauki, często poruszanym i negatywnie ocenianym problemem jest fragmentacja siedlisk, która bardzo dobrze widoczna jest nad Nacyną. Tego typu zjawisko, objawia się kurczeniem, zmniejszaniem obszarów określonych siedlisk w tym przypadku siedliska leśnego. Przyczyną takiego stanu jest często bezzasadna wycinka drzew zarówno tych starych, które podnoszą walory przyrodnicze, jak i młodych drzew i krzewów. W przypadku Nacyny zdarzają się fragmenty, gdzie brzegi są porośnięte wąskim pasem leśnym, natomiast znacznie częściej mamy do czynienia z brzegami porośniętymi trawą, która w dodatku jest regularnie koszona. Kolejnym problemem jest regulacja koryta, która równie często ma miejsce w nieuzasadnionych miejscach. Dodatkowo, podczas penetracji brzegów rzeki w centrum Rybnika, niepokoić powinien wiek drzewostanu, który porasta brzegi tego cieku. Jak każda istota żywa również drzewa dożywają kresu swojego życia, a jak widać (fot. 2) stare drzewa nad Nacyną nie mają szans na naturalne zastąpienie przez młode pokolenie drzew, ponieważ nie występuje tu odnowienie drzewostanu - na żadnym odcinku w centrum miasta nie ma ani siewek drzew, ani młodych osobników, które z czasem mogłyby funkcjonować jako przybrzeżne zadrzewienie – to prowadzi do znaczącego obniżenia różnorodności biologicznej Nacyny.

Skutkiem takiego oddziaływania na środowisko jest degradacja ekosystemów rzecznych, która objawia się zubożeniem składu gatunkowego zarówno środowiska wodnego - z powodu zanieczyszczenia i przegrzania wody zamiera wiele gatunków owadów, skorupiaków i małych ryb, jak i środowiska lądowego, gdzie ubożeje i ujednolica się, zazwyczaj niezwykle bogata w gatunki szata roślinna, jak również fauna wymagająca występowania zieleni wysokiej. Postępująca degradacja ekosystemu naszej rzeki doprowadzi do sytuacji, iż przyszłe pokolenia mieszkańców Rybnika nie będą już mogły podziwiać miasta dziś jeszcze wyróżniającego się wśród innych śląskich miast dobrze zachowanymi walorami przyrodniczymi.

Takim przyrodniczym walorem są m.in. nadrzeczne lasy określane mianem lasów łęgowych – stanowią one podstawę biologicznej obudowy cieku. W świecie przyrody są to najbogatsze, zarówno w gatunki roślin jak i zwierząt, ekosystemy lądowe. W porównaniu z potokami i rzekami górskimi, te niżej położone charakteryzują się złożoną strukturą roślinności zarówno pionową jak i liniową. W rzekach, gdzie nurt nie jest wartki możemy wyróżnić strefy w poprzek rzeki poczynając od strefy przejściowej między wodą a lądem (ekoton), przez łąki zalewowe, pas ziołorośli z szuwarami, zarośla wierzbowe po wspomniane lasy łęgowe o zróżnicowanej strukturze pionowej. W łęgach, pierwsze najniższe piętro tworzy bujne i bogate florystycznie runo leśne najczęściej z gatunkami, które preferują żyzne gleby zalewowe. Wyższe piętro to podszyt tworzony przez krzewy, w którym dogodne miejsce znajdują liczne ptaki. Warstwa ta zapewnia im możliwość odbycia lęgów, jak również stwarza przystań podczas wędrówek. Najwyższą warstwę tworzy drzewostan, w skład którego wchodzą drzewa o zróżnicowanej wysokości. Czynnikiem siedliskotwórczym dla lasów łęgowych są okresowe zalewy mające miejsce po roztopach śniegu lub ulewnych deszczach. To sprawia, że między jednym a drugim wylewem wody poza koryto rzeki gleba zostaje wzbogacona w składniki pokarmowe decydujące o charakterystycznym i bogatym składzie gatunkowym.

Z tak ukształtowanych, zalesionych brzegów rzeki płynie wiele korzyści, które przemawiają za potrzebą ochrony lasów łęgowych. Jak już wspomniano stanowią one przede wszystkim siedlisko życia wielu gatunków zwierząt, które w zakamarkach zieleni mogą znaleźć schronienie i pożywienie. Bujna roślinność porastająca brzegi rzeki stwarza swego rodzaju baldachim nad ciekiem wodnym co przyczynia się do wytworzenia specyficznego mikroklimatu – temperatura w dolinach rzek dzięki ocienieniu jest niższa niż w otoczeniu, a to z kolei sprzyja gatunkom wodnym. Wielu mieszkańców Rybnika skarży się na nieprzyjemny zapach wydobywający się z Nacyny, wszystko to za sprawą m.in. ścieków różnego pochodzenia dostających się do wody. Dobrze zachowane lasy łęgowe nie tylko stabilizują brzegi rzeki, ale stanowią również tzw. bufor – tzn. wpływają na czystość wody, filtrując zanieczyszczenia. Zalesione brzegi rzek pełnią również funkcje korytarza ekologicznego, który utworzony jest przez liniowy pas roślinności, stanowiący szlak migracyjny dla wielu gatunków roślin i zwierząt. Dobrze zachowane lasy łęgowe pełnią również funkcję przeciwpowodziową – działają one niczym gąbka pozwalając z jednej strony na przedostanie się nadmiaru wody do wód gruntowych, z drugiej z kolei nadmiar wody jest pobierany przez rośliny i wykorzystywany przez nie do procesów fizjologicznych. Łęgi są również ozdobą krajobrazu, wpływając jednocześnie na jakość naszego życia.

Wspomniany problem wycinki drzew oczywiście nie dotknął tylko Nacyny. Z tym problemem boryka się wiele krajów nie tylko europejskich. Wg analiz WWF, jeśli nie podejmiemy działań ochronnych do 2050 roku z globu może zniknąć 230 mln hektarów drzew. To niebezpieczeństwo czyha również na lasy łęgowe, które masowo się wycina pod pola uprawne czy pastwiska. Ze względu na wspomniane wyżej funkcje jakie pełnią lasy łęgowe, są one niezwykle przyrodniczo cenne na terenie wszystkich krajów Unii Europejskiej, do tego stopnia, że są traktowane jako siedliska priorytetowe, warte objęcia ochroną w formie obszarów Natura 2000.

Mimo katastrofalnego scenariusza, Nacyna wciąż stwarza warunki do rozwoju lasów, w tym charakterystycznych dla rzek - lasów łęgowych. Dowodem tego może być występujący, miejscami bardzo licznie podagrycznik pospolity (fot.3) – gatunek wskaźnikowy starych lasów. Ponadto, w niektórych miejscach, można dostrzec charakterystyczny dla naturalnie rozwiniętej strefy przybrzeżnej pas szuwarów, w skład którego wchodzi głównie trzcina pospolita (fot. 4). W dodatku, wciąż można spotkać drzewa charakterystyczne dla lasów łęgowych jak np. olszę czarną (fot. 5), wierzbę białą (fot. 6) czy topolę czarną.

Przywrócenie Nacynie naturalnego charakteru z pewnością wymaga sporo czasu i właściwego podejścia samych mieszkańców miast, przez które przepływa ciek. To co mogą zrobić mieszkańcy Pszowa, Rydułtów i Rybnika to przede wszystkim zaprzestać odprowadzania ścieków różnego pochodzenia oraz zaprzestać koszenia trawy na brzegach Nacyny – pozwólmy przyrodzie żyć własnym życiem. Należy również zrezygnować z wycinki młodych drzew i krzewów, które z czasem mogłyby zasilić drzewostan. Co więcej, powinno się zaniechać działalności gospodarczej sięgającej koryta rzeki. Zgodnie z obowiązującą ustawą o Ochronie Przyrody z 16 kwietnia 2004 r. nie ma zakazu gospodarowania w dolinie rzeki, natomiast zakazuje się gospodarki ingerującej w kształt koryta rzeki. Dodatkowo, w miarę możliwości, każdy może dokonać swoistego eksperymentu i podsadzać drzewa typowe dla tego typu siedliska jak np. wierzby, topole, olchy czy też dęby. Z kolei specjaliści, powinni zlokalizować źródło najpoważniejszych zanieczyszczeń i podjąć próby ich neutralizacji. Dzisiaj sporo uwagi poświęca się renaturalizacji dolin rzecznych, które mają na celu przywrócenie rzekom stanu naturalnego i plan takiej renaturyzacji jest dzisiaj Nacynie potrzebny.”

Zgadzacie się z opinią Dariusza Kozika? Co Waszym zdaniem należy zrobić, by poprawić stan rzeki Nacyny?