Promujmy nasze Dzieciątko!

Red.: Jakie jest pochodzenie kultywowanych na Śląsku tradycji świątecznych?

 

Marek Szołtysek: Śląskie tradycje wigilijne, świąteczne, to tradycje staropolskie, które w niezmienionej formie ostały się tylko na Śląsku. A jeśli są staropolskie, to i słowiańskie.

 

Które z obecnie popularnych potraw wigilijnych mają typowo śląskie pochodzenie?

 

Zacznę od kapusty. Dlaczego? Bo kapusta przez setki lat była podstawowym składnikiem diety. Pamiętajmy, że ziemniaki na naszej ziemi stały się popularne około 200 lat temu. Tak więc dawniej, przez cały rok jadłospis Ślązoka oparty był na kapuście. Wyjątkowość świątecznej, kiszonej kapusty polegała nam tym, że podawano ją grochem lub grzybami.

Śląską potrawą jest także karp, który w to miejsce przywędrował z Czech, a wcześniej do Czech z północnej Austrii. Z moich badań wynika, że w pozostałych częściach Polski karp stał się podstawową potrawą wigilijną dopiero za „komuny”. Władze komunistyczne szukając nowych zwyczajów dla Polaków, oparli się na karpiu. A na Śląsku karp był znany od setek lat, gdzie jedzono „kapry”- ta nazwa pochodzi z języka czeskiego. Na naszym terenie hodowla karpia szczególnie intensywny charakter miała na zachodnim brzegu Wisły, czyli w m.in. rejonie Bierunia.

Kapusta i karp stanowiły drugie danie. A na pierwsze, najczęściej na Śląsku podawano siemieniotkę lub konopiotkę, czyli zupę z siemienia lnianego. Dziś tradycja gotowania tej potrawy nie jest zbyt popularna. Dlaczego? Cóż, była to raczej „zupa biedy” o umiarkowanych walorach smakowych.

Trzecim, tradycyjnym, wigilijnym daniem mającym korzenie na Śląsku, są makówki. Robiono je kiedyś nieco inaczej niż współcześnie. Podstawą makówki był albo chleb, albo bułka, albo bułki z kołoczowego ciasta. Te bułki polewano ugotowanym makiem, ale nie na mleku, a na wodzie. Dlaczego? Po pierwsze, nie wszystkich było stać na gotowanie maku na mleku. Po drugie, zrobionych na święta makówek miało wystarczyć do Trzech Króli. A więc gdyby były robione z mleka, po prostu by się zepsuły.

Powyższe poprawy czymś trzeba było popijać. Gotowano więc kompoty z szuszonych owoców, czyli tzw. pieczek. Z czasem te kompoty zaczęto wzbogacać dodatkowymi składnikami. Tak powstała bryja, zwana moczką, którą dziś chyba w każdym domu robi się na inny sposób.

 

Co kiedyś robili Ślązacy w czasie świąt?

 

Opisany powyżej sposób przygotowania potraw nie był przypadkowy. Ryb, makówek, moczki i kapusty musiała być przygotowana taka ilość, aby przez święta, aż do Trzech Króli nie trzeba było gotować. A wszystko po to, aby pomiędzy nabożeństwami w kościele, odwiedzać rodzinę, kolędować. I tak od Bożego Narodzenia do Trzech Króli trwało wielkie odwiedzanie. Jak nasi przodkowie robili to, że bez telefonów skutecznie się nie mijali? To pozostaje dla mnie zagadką. Co jeszcze robili Ślązacy bez samochodów, telewizora i Internetu? Siedzieli w jednej izbie, opowiadali i słuchali. Dzięki temu w minionych stuleciach przekaz tradycji było bardzo dokładny, bo najzwyczajniej w świecie młodzi musieli po kilkadziesiąt razy słuchać tych samych opowieści starki.

 

Oprócz potraw świątecznych, jakie tradycje możemy uznawać za rdzennie śląskie?

 

Dzieciątko. Obecnie Śląsk jest jedynym miejscem w Polsce z tak piękną tradycją, która jest skutecznie podtrzymywana. Dzieciątko przyszło do nas z krajów romańskich, podobnie jak karp – przez Czechy. Pewna księżniczka hiszpańska wyszła za mąż za arystokratę czeskiego. Zgodnie z hiszpańską tradycją, na wyprawkę dostała figurkę Dzieciątka Jezus z wyciągniętymi rączkami. W ten sposób rozpoczął się kult Dzieciątka w Pradze. Z Pragi kult i tradycja znów szybko dotarły na Śląsk. Dziś, w takich krajach jak Włochy czy Hiszpania, o Dzieciątku się zapomina, a na Śląsku ta tradycja jest ciągle żywa. Ślązacy mają fenomenalną zdolność podtrzymywania tradycji, które gdzie indziej dawno zaginęły.

 

Ale czy tak będzie zawsze. Nie obawia się Pan, że w czasie globalizacji i napływu kultury amerykańskiej, za 20-30 lat do dzieci na Śląsku w wigilię przychodzić też będzie Mikołaj z Laponii?

 

Takie zagrożenie jest zawsze. Myślę, że Śląsk za swoją tradycją przetrwa, ale pod warunkiem, że będziemy o niej mówić. Dlatego my – Ślązacy powinniśmy bez kompleksów promować nasze Dzieciątko jako unikalną tradycję świąteczną nie tylko w skali kraju, ale i Europy.

 

Dziękuję za rozmowę.

 

Rozmawiał Wacław Wrana

 

Marek Szołtysek - urodził się w 1963 roku. Jest absolwentem Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, nauczycielem historii w IV Liceum w Rybniku-Chwałowicach. Właściciel wydawnictwa "Śląskie ABC". Za publikacje prasowe i książkowe otrzymał szereg nagród. Jest autorem ponad 400 publikacji prasowych na temat Śląska. Napisał i wydał kilkadziesiąt książek o Śląsku. Ostatnią pozycją w dorobku Marka Szołtyska są „Godki fest ucieszne” wydane w formie książki i audiobooka.